Een leven lang seks

Kinderen houden al van het fijne gevoel

Begint seksualiteit niet pas rond het 12e jaar, als de hormonen gaan opspelen? Dat is wat we in het westen denken, maar in sommige andere culturen wordt helemaal niet raar opgekeken van jonge kinderen die masturberen.

Hanneke de Graaf van Rutgers Kenniscentrum seksualiteit deed onderzoek naar onze seksuele levensloop en schreef er het boek Van alle leeftijden over. ‘Hoe kleine kinderen seksualiteit beleven, weten we niet,’ zegt ze. ‘We kunnen het ze niet vragen. Maar heel jonge kinderen vertonen al wel seksueel gedrag.’

En inderdaad, al in het beroemde seksonderzoek van Alfred Kinsey uit de jaren vijftig wordt melding gemaakt van kinderen van 7 maanden oud die een orgasme hebben.

Uit weer een ander onderzoek blijkt dat kinderen van 2 soms masturberen, en seksuele opwinding – rode wangen, een snelle ademhaling en zweten – is gezien bij kinderen tussen de 15 en 19 maanden oud.

Het gaat vermoedelijk zelfs nog verder terug: in de jaren negentig zagen Philippe Brenot en Bernard Broussin op een echo een jongensfoetus zijn piemel aanraken, inclusief masturbatie-achtige bewegingen.

Dat kinderen hun geslachtsdelen stimuleren omdat het zo’n fijn gevoel geeft, kan nog weleens tot een schok leiden. ‘Vaak wordt gedacht dat het gek is,’ zegt De Graaf, ‘maar het hoort bij een normale seksuele ontwikkeling.’

In eigen onderzoek stelde ze vast dat een derde van de ouders van 2- tot en met 5-jarigen aangeeft dat hun kind weleens met de hand wrijft over de geslachtsdelen en dat 17 procent zegt dat hun kind dit weleens met een knuffel of kussen doet.

Kinderen zijn dus allerminst aseksueel, ze hebben de attributen en de bijbehorende fysiologische reacties, maar met wat wij beschouwen als seks heeft het – zo is de gedachte – nog niets te maken.

Veel jongeren zijn hartstikke braaf

De interesse in seks komt als een kind een jaar of 10 is. Het verschilt van kind tot kind, maar voor de meeste tieners is seks een favoriet onderwerp van gesprek. De romantische relaties en seksualiteit van pubers zijn een onderwerp van veel, heel veel onderzoek.

In 2015 rondden Universiteit Utrecht en Rijksuniversiteit Groningen Project STARS af, dat voor het eerst tieners meerdere opeenvolgende jaren volgde in hun seksuele ontwikkeling. Zowel dit onderzoek als onderzoek van Rutgers laat zien dat de meeste jongeren hartstikke braaf zijn.

‘Onze kijk op pubers en seks is zorgelijker dan de werkelijkheid. Met 17 jaar heeft de helft het nog niet gedaan,’ zegt De Graaf. Dat is niet wat we zien in de media. Daarin gaat het over jongeren die – vooral op zonnige vakanties – gepreoccupeerd zijn door drank en seks en alle remmen losgooien.

Het gebeurt, dat is waar. Maar het zijn vooral de excessen die de media halen, aldus De Graaf. Voor de meeste pubers geldt dat ze eerst verliefd willen zijn voor ze aan seks beginnen. Twee derde van de jongens doet het voor het eerst met degene met wie ze op dat moment een relatie hebben, bij de meisjes is dat ruim driekwart.

Maar, blijkt uit het Project STARS, er is een groep die wel vroeg begint aan seks: de vroege puber. Jongens en meisjes die vroeg in de puberteit komen (bij meisjes is dat als ze 8 zijn, bij jongens 9) zijn populairder op school en door die toegenomen populariteit worden ze eerder seksueel actief én krijgen ze eerder verkering, ontdekte psycholoog Laura Baams.

‘Ze worden door hun klasgenoten anders gezien, met meer status, meer als volwassen,’ zegt Baams. Die populariteit uit zich in het hebben van verkering en seks. Maar het is ook een kwetsbare groep, zegt Baams.

‘Dat ze vroeg aan seks beginnen, wil niet zeggen dat ze er cognitief klaar voor zijn.’ Jongens en meisjes nemen daardoor soms risico’s – ze vrijen niet veilig – en hebben meer moeite met het aangeven of aanvoelen van grenzen.

Jongeren die een homoseksuele oriëntatie ontwikkelen, voelen rond hun 13e vaak voor het eerst de aantrekkingskracht tot hun seksegenoten. Daarna kan het nog een paar jaar duren voor ze hun coming-out hebben, want daarvoor moeten ze zeker genoeg zijn over wat ze voelen.

Twintigers experimenten erop los

Rond hun 20e hebben de meeste mensen wel seks gehad. Volwassen worden, dus verantwoordelijkheden en verplichtingen aangaan, gaat tegenwoordig een stuk minder snel dan vroeger. We nemen er steeds langer de tijd voor.

De Amerikaanse psycholoog Jeffrey Arnett spreekt zelfs van een aparte fase in de menselijke ontwikkeling, de emerging adulthood. Je hebt ‘kind’, ‘puber’, ‘adolescent’ en ‘volwassen’, maar Arnett bepleit dat daar nog een fase tussen zit, de periode van 20 tot 30 jaar, de ‘ontluikende volwassenheid’.

Voordat je vastigheid aangaat, zijn dit de jaren van oneindige mogelijkheden om te ontdekken wie je bent en wat je kunt, in werk, relaties én in seks. In deze periode zijn er misschien friends with benefits (FWB’s), dus vrienden waar je af en toe mee het bed in duikt, en de hook ups, een man of vrouw voor één keertje seks.

Ontluikende volwassenen die experimenteren en seks hebben zonder verplichtingen en bedoelingen; het klinkt heerlijk zorgeloos. Maar uit Amerikaans onderzoek blijkt dat mannen en vrouwen zich na hun hook ups vaak eenzaam voelen, gevoelens van spijt en een lager zelfvertrouwen hebben.

De helft van de vrouwen geeft aan er geen goed gevoel aan over te houden; bij de mannen is dat een kwart. Overigens laten andere onderzoeken weer zien dat wie positief staat tegenover eenmalige seks zonder verdere verplichtingen er ook een positief gevoel aan overhoudt.

En friends with benefits brengen, behalve hopelijk fijne seks, ook nadelen met zich mee. Uit onderzoek blijkt dat ‘vrienden met voordelen’ nauwelijks met elkaar praten. Gevolg: frustratie, verschil in verwachtingen, onzekerheid. Na verloop van tijd wordt het minder met ‘de seks’, en in de meeste gevallen eindigt ook de vriendschap.

Je voortplanten als dertiger, facebooken als veertiger

Als het gaat om seksfrequentie hebben dertigers de beste tijd van hun leven: ze doen het vaker dan in elke andere periode. Ze ontmoeten veel nieuwe mensen, gaan nieuwe contacten aan – met deze keer als doel levenslange relaties – en ze gaan samenwonen.

Wie kinderen wil, moet er in deze fase voor gaan zorgen dat die er komen: vrijen dus. Zijn die kinderen er eenmaal, dan begint het gedoe: gebroken nachten, vieze luiers… En dat gaat allemaal ten koste van de seks.

Uit onderzoek van Hanneke de Graaf blijkt dat iets anders nog funester is voor het seksleven: een langdurige relatie. Vooral de vrouw krijgt langzamerhand minder zin. In heteroseksuele relaties korter dan een jaar heeft 86 procent van de mannen een paar keer per week zin in seks; bij de vrouwen is dat 79 procent. Na vijf jaar relatie heeft 70 procent van de mannen een paar keer per week zin in seks en nog maar 29 procent van de vrouwen.

Tegen de tijd dat ze 40 zijn, kan het dus gebeuren dat ze opeens naast elkaar op de bank op social media zitten, ieder op zijn eigen laptop. Of blijkt zij opeens een ‘pandavrouw’: iemand die maar drie keer per jaar zin heeft in seks. Monogamie dient de vrouw dus niet, maar waarom is dat?

Volgens de Amerikaanse seksonderzoeker Marta Meana lijkt het erop dat het idee begeerd te worden hetgeen is wat vrouwen opwindt. Vrouwen willen, zo is de gedachte, meer dan mannen een vaste relatie om in veiligheid kinderen te krijgen en groot te brengen. Maar dat is niet waar ze seksueel op gedijen. De lust komt terug zodra er een nieuwe man in beeld komt.

Los van het probleem van de gewenning beginnen bij veertigers de hormonen op te spelen. Het testosterongehalte daalt bij mannen en vrouwen, waardoor de seksdrift langzaam maar onvermijdelijk vermindert.

Voor homoseksuele mannen ligt het iets anders. Zij hebben over het algemeen meer losse partners dan heteroseksuele mannen. Uit een onderzoek onder homoseksuele mannen van alle leeftijden bleek dat 44 procent het afgelopen half jaar meerdere sekspartners had gehad, tegenover 9 procent van de heteroseksuele mannen.

Doordat mannen in het algemeen makkelijker een onderscheid maken tussen seksualiteit en intimiteit, gaan homoseksuele mannen ook vaker seksuele relaties aan met anderen dan hun eigen partner. Lesbische vrouwen hebben, net als heterovrouwen, meestal monogame relaties achter elkaar.

50-plus: meer tijd, meer aandacht

Bij mannen dalen de hormoonspiegels geleidelijk naarmate ze ouder worden, bij vrouwen gebeurt dat relatief abrupt. De overgang lijkt in de seksuele levensloop van de vrouw een donkere periode.

Het zou het einde betekenen van haar libido, waardoor het wel gedaan is met seks. Twee op de drie vrouwen geeft aan na de overgang inderdaad minder zin in seks te hebben, aldus Europees onderzoek van een paar jaar geleden. Maar nu komt het: met de hormonen heeft het vrij weinig te maken.

Dat vrouwen van boven de 50 geen zin meer hebben in seks is een mythe, schrijft de Deens-Duitse seksuoloog Ann-Marlene Henning in haar boek Make more love, waarin ze betoogt waarom je nooit te oud bent voor goede seks. ‘Bij de meerderheid van de vrouwen treden er maar kleine veranderingen op, die geen of weinig problemen opleveren,’ schrijft ze.

Hanneke de Graaf bevestigt dat de overgang geenszins het einde van een leuk seksleven betekent: ‘Vrouwen kunnen na de overgang nog prima opgewonden raken.’ Zo is uit onderzoek gebleken dat post- en premenopauzale vrouwen niet van elkaar verschillen in opwinding bij het zien van erotische beelden.

Maar veel vrouwen geven toch aan minder zin in seks te hebben? Hoe zit dat dan? Het probleem is dat een prettig seksleven meer tijd kost. Voorheen maakten de oestrogenen het mogelijk om seks te hebben, ook bij gebrek aan echte opwinding.

Nu de aanmaak van oestrogenen afneemt, is de vrouw minder snel klaar voor de daad. Het valt na de overgang dus gewoon meer op als een vrouw onvoldoende opgewonden raakt bij het vrijen, aldus Henning.

En was de seks voor de overgang al niet plezierig of zelfs saai, dan biedt die overgang een welkom excuus. Ook De Graaf zegt erover: ‘Als je seksleven goed was voor de overgang, blijkt het daarna ook nog vaak prima te zijn. Als het niet goed was, kan het daarna wel lastiger worden.’

En dan nog iets: tegenover de vrouwen die melden minder zin te hebben, staan de vrouwen tussen de 50 en 60 die zich, zoals Henning zegt, als een soort ‘herboren seksfreaks’ voelen. Na de hormonale veranderingen merken ze meer van hun testosteron.

De aanmaak ervan is beperkter dan vroeger, maar de werking is effectiever omdat die minder verstoord wordt door de vrouwelijke hormonen oestrogeen en progesteron. En wat krijg je van testosteron? Juist, zin in seks.

70-plus: mannen stoppen eerder

Aan rimpelige lijven die met elkaar vrijen, denken de meeste mensen liever niet. Seks is voor de jeugd en niet voor oude mensen, vinden we al snel. Het is ook zonder meer een gegeven: het aantal mensen dat seksueel actief is, neemt af bij het ouder worden. Toch houdt een substantieel deel van de 70-plussers er nog een bloeiend seksleven op na.

Daar deed Stacy Tessler Lindau, hoogleraar gynaecologie aan de universiteit van Chicago, onderzoek naar. Tussen de 57 en 64 jaar gaf 73 procent aan seksueel actief te zijn; tussen de 65 en 74 jaar was dat 53 procent.

Omdat we steeds ouder worden, is het min of meer logisch dat ons seksleven ook langer duurt. Dat er tegenwoordig medicijnen zijn voor wanneer het niet lukt, helpt ook. Ook is er sprake van een zogeheten cohort-effect: de zeventigers van nu waren jong in de jaren zestig en zijn dus opgegroeid met een vrijere moraal.

Wie gezond is, heeft het langste plezier in seks. Dat de seksuele activiteit op een gegeven moment stopt, heeft in heteroseksuele relaties in de meeste gevallen vaak te maken met de mannen. Waar zij in het leven gemiddeld drukker zijn met seks dan vrouwen, zijn zij het ironisch genoeg vaak die er op een gegeven moment om gezondheidsredenen voor moeten passen.

Ziekten gaan bij 70-plussers een serieuze rol spelen, en kunnen een seksleven in de war schoppen. Net als erectieproblemen: 26 procent van de mannen van 70 tot 76 jaar heeft ze.

Fysiek gaat het niet meer, maar ziekte en andere ongemakken trekken ook een wissel op de mentale gesteldheid en op de relatie. En vrijen met beperkingen vraagt om aanpassing. Wie geen draai weet te geven aan de veranderde omstandigheden, stopt met seks.

Opvallend is dat vrouwen naarmate ze ouder worden steeds meer plezier lijken te beleven in bed. In een Amerikaanse studie gaf 17 procent van de 70-plus vrouwen aan ‘zeer veel plezier’ te beleven aan seks, tegenover 5 procent van de mannen.

Voor heterovrouwen is er overigens in deze levensfase nog wel een lastige kwestie: er zijn niet genoeg mannen meer. Zij overlijden gemiddeld eerder dan vrouwen en doorgaans hebben vrouwen ook nog eens een partner die een paar jaar ouder is. Voor veel vrouwen houdt het vrijen dus simpelweg op doordat er geen man meer beschikbaar is.

Tussen de 75 en 85 jaar heeft nog altijd 26 procent van de mensen een actief seksleven, ontdekte Stacy Tessler Lindau in haar onderzoek. Dat kan een prettig vooruitzicht zijn. Maar Merynn Gott, hoogleraar gezondheidsstudies aan de universiteit van Auckland, vindt dat ouderen nu niet opeens het gevoel moeten krijgen dat seks ‘moet’: ‘Dat zou net zo discriminerend zijn als de norm dat seksualiteit geen plaats meer heeft in de oude dag.’

Bronnen o.a.: Van alle leeftijden. De seksuele levensloop van conceptie tot overlijden, Rutgers WPF, 2013 / A. Henning en A. von Keizer, Make more love, Spectrum, 2015 / S. Tessler Lindau, A study of sexuality and health among older adults in the United States, The New England Journal of Medicine, 2007 / L. Fisher e.a., Sex, romance, and relationships: AARP Survey of midlife and older adults, AARP, 2010 / Seksuele gezondheid in Nederland, Rutgers WPF, 2013 / Een wereld van verschil. Seksuele gezondheid van LHBT’s in Nederland, Rutgers WPF, 2013 / Wat maakt het verschil? Diversiteit in de seksuele gezondheid van LHBT’s, Rutgers WPF, 2013