Waarom ons gezicht verraadt wie we zijn

Hebben mannen met symmetrische enkels meer succes bij vrouwen? Het lijkt een grap, maar het is keihard bewezen. Onderzoekers van de University of New Mexico namen in 1994 de lichaamsmaten van 122 mannelijke studenten op en lieten hen vragenlijsten invullen over hun liefdesleven. Studenten wier linker en rechter enkel precies even groot waren, hadden gemiddeld de meeste bedpartners gehad. Hoe kan dat? Natuurlijk gaan vrouwen niet met een man naar bed om zijn symmetrische enkels – die komen immers pas tevoorschijn als hij zijn sokken uittrekt.

Ons uiterlijk bevat tal van kleine aanwijzingen die verborgen boodschappen afgeven. Een man dankt symmetrische enkels aan ‘gezonde’ genen, en die staan ook garant voor symmetrische handen, polsen, ellebogen, oren en vooral… voor een symmetrisch gezicht. Het is het gezichtskenmerk waar vrouwen op afkomen. Anders dan voor enkels of ellebogen hebben mensen namelijk een bijzonder oog voor gezichten. De symmetrie van een gezicht kan door de hersenen in een oogwenk worden beoordeeld: je haalt iemand in op de fiets, werpt tersluiks een blik naar rechts – en flits! je weet hoe het met de symmetrie van zijn of haar lichaam is gesteld. De symmetrie worden we ons gewaar als schoonheid.

Zelfs als de flits zo kort is dat je eigenlijk niets ziet, kunnen de hersenen toch de symmetrie van een gezicht berekenen, ontdekten onderzoekers van de Temple University in Philadelphia in 2006. Alhoewel proefpersonen niet konden vertellen of de gezichten die op foto’s voor hen langs flitsten een grote of kleine neus hadden en of ze een bril droegen, toch wisten ze of de mensen in kwestie wel of niet mooi waren geweest.

Rimpels tellen

Natuurlijk zien we meer aan een gezicht dan of iemand gezonde genen heeft. Eén blik geeft ons al een heel aardige indruk van het type waarmee we te maken hebben: jong of oud, introvert of extrovert, aardig of knorrig, stabiel of labiel, intelligent, betrouwbaar, gezond, avontuurlijk?

Het spreekt voor zichzelf dat je gezicht verraadt hoe oud je bent. Gewoon een kwestie van rimpels tellen. Alhoewel: onderzoekers van de Universiteit van Barcelona ontdekten eerder dit jaar dat niet alle rimpels even zwaar meetellen. Rimpels rond neus, mond en op het voorhoofd tikken harder aan dan die rond de ogen. Over die laatste maken vrouwen zich dus onnodig zorgen. Ze hoeven zich sowieso minder zorgen te maken, want met hetzelfde aantal rimpels zien ze er toch minder oud uit dan een man, was het oordeel dat mannelijke en vrouwelijke proefpersonen in een onderzoek velden.

Met de persoonlijkheidskenmerken ligt het ingewikkelder. Hoe zie je aan iemands gezicht dat die persoon geestig, religieus, betrouwbaar of gelukkig is? Dát we het in een gezicht kunnen zien, in elk geval in een vrouwengezicht, bewees vorig jaar psycholoog Rob Jenkins van de Glasgow University. Jenkins vroeg lezers van het populair-wetenschappelijke tijdschrift New Scientist om een foto van zichzelf op te sturen en een vragenlijst in te vullen. Uit de meer dan duizend foto’s voegde hij gezichten samen van mannen en vrouwen die als betrouwbaar of juist onbetrouwbaar uit de test kwamen. En foto’s van mannen en vrouwen die gelukkig waren of ongelukkig, enzovoort. De samengestelde portretten werden aan duizenden mensen voorgelegd: hadden ze enig idee welk kenmerk er in elke foto verborgen lag?

In voor een avontuurtje

Bij de vrouwengezichten lukte dat uitstekend: 70 procent van de beoordelaars wist wat het gelukkige gezicht was en 73 procent doorgrondde het religieuze gezicht. Bij de mannengezichten raakte iedereen de kluts kwijt, maar dat kan ook komen doordat de mannen die hun foto instuurden mogelijk de vragenlijsten niet goed hadden ingevuld. Mannen vinden het vaak lastig om hun gevoelens te beoordelen en bijvoorbeeld te bepalen of ze gelukkig zijn.

Uit ander onderzoek weten we dat vrouwen vaak heel goed eigenschappen van een mannengezicht kunnen lezen. Of hij te vertrouwen is in de liefde, bijvoorbeeld. Onderzoekster Lynda Boothroyd van de Britse Durham Universiteit fotografeerde in 2008 twee lichtingen psychologiestudenten en liet hen een vragenlijst invullen over hun ‘socio-seksuele geaardheid’, dat wil zeggen: of ze in waren voor een avontuurtje of meer zagen in een langdurige relatie.

Serieuze mannen

De vragenlijst was recht door zee: hoeveel seksuele contacten hadden ze per jaar? Hoeveel onenightstands? De foto’s van de meest serieuze studenten en de meest avontuurlijke in de liefde voegde ze met de computer samen tot twee samengestelde mannengezichten. De honderd vrouwen die de twee mannentypen daarna vergeleken, vielen in meerderheid voor het prototype van de serieuze man. Let wel: de vrouwen hadden geen idee welk onderscheid er in de foto’s verborgen lag. Ze vonden dat serieuze type gewoon aantrekkelijker.

Vrouwen gebruiken hun ogen waarschijnlijk om snel een eerste selectie te maken op de intenties van mannen. Mogelijk is een vrouw zelfs in staat te voorspellen hoe geschikt een man is als vader. Dat is althans de conclusie van psycholoog James Rooney van de University of California in Los Angeles. In 2006 nam hij foto’s van 39 heteroseksuele mannen. De dertig vrouwen die de foto’s beoordeelden op de vaderpotentie, dus of deze mannen uit waren op een vaste relatie, hadden het in 70 procent van de gevallen bij het rechte eind.

Lachebekje of somberman

Mensen hebben dus een behoorlijk goed oog voor wat er schuilgaat achter een gezicht. Uit verschillende studies blijkt dat we vrij aardig iemands volledige karakter kunnen peilen door eigenschappen als openheid, emotionele stabiliteit, vriendelijkheid en extraversie te raden. Maar hoe doen we dat?

Welke gezichtskenmerken gebruiken de hersenen om iemand anders psychologisch de maat te nemen? De Amerikaanse psycholoog Barry Goodfield heeft een gewaagde verklaring. We kunnen volgens hem aan de plooien en rimpels in een gezicht zien welke emoties dominant zijn. Lacht iemand de hele dag of tuurt iemand steeds somber uit zijn ogen, dan gaat zo’n steeds herhaalde uitdrukking het gezicht op den duur een beetje kreuken – als een maatpak waaraan je kunt zien hoe iemand doorgaans in zijn stoel zit.

Personologie

Zo zou je bijvoorbeeld ook kunnen zien of iemand steeds probeert zijn emoties binnen te houden door zijn onderlip tegen de bovenlip te drukken. Daar krijg je op den duur een dunne bovenlip van, redeneert Goodfield. Op basis hiervan ontwikkelde hij een heel systeem om gezichten te beoordelen. Het principe is simpel. Te simpel kennelijk, want toen hij twee jaar geleden op verzoek van rtl foto’s bekeek van Wouter Bos verklaarde hij zonder een zweem van twijfel ‘dat deze vriendelijke maar op carrière gerichte politicus ons nog lang in zijn greep zou houden’. Een jaar later trad Bos terug om meer tijd te hebben voor zijn gezin.

Sinds de jaren twintig van de vorige eeuw zijn er al meer te simpele pogingen gedaan om de code van het gezicht te ontcijferen. Volgens de ‘personologie’ zouden mensen met dicht bij elkaar liggende ogen bijvoorbeeld heel precies zijn, met veel gevoel voor detail. Mensen met de ogen ver uit elkaar zouden goede multitaskers zijn. Mensen met een smal, breed of rond gezicht zouden achtereenvolgens betrouwbaar, breeddenkend of joviaal zijn. Moderne onderzoekers halen hun schouders erbij op. Zij graven dieper. Een dunne lip verraadt volgens hen vooral een laag niveau van de stof oestrogeen. De dikte van de lip wordt namelijk beïnvloed door dit vrouwelijke geslachtshormoon, en dat hormoon beïnvloedt ook hoe we ons gedragen. Oestrogeen maakt mensen bijvoorbeeld vaak gevoeliger voor stress.

Testosteron

Onderzoeker Tony Little van de Universiteit van St Andrews onderzoekt al jaren hoe gedrag, geslachtshormonen en gezichtskenmerken samenhangen. Met zijn computer manipuleert hij foto’s om onze hersenen voor de gek te houden. Door de wenkbrauwen van mannen steviger aan te zetten en de kaaklijn te verbreden wekt hij bijvoorbeeld de indruk dat zo iemand extra testosteron bezit.

Proefpersonen zijn heel consequent in hun oordeel: meer testosteron associëren ze automatisch met succesvoller maar ook met killer, onbetrouwbaarder en extroverter. Versterkt de onderzoeker in het portret van een vrouw de kenmerken van oestrogeen door de lippen iets dikker te maken, neus en kin iets te verkleinen en de afstand tussen kin en ogen te verkorten, dan oordelen zijn proefpersonen instinctief dat de vrouw aardiger, betrouwbaarder en labieler is – en ook extroverter.

Dat zowel het mannelijke als het vrouwelijke geslachtshormoon extrovert maakt, is wel logisch. Mensen met veel van deze hormonen worden in het algemeen als aantrekkelijk beoordeeld, en dus leren ze al vroeg dat ze succes hebben bij anderen en ze gaan zich daarnaar gedragen. Overigens hebben ook mannen met veel oestrogeen en vrouwen met veel testosteron in veler ogen iets aantrekkelijks.

Brede kaaklijn

Het gevoel dat een gezicht met de kenmerken van testosteron of oestrogeen oproept, klopt aardig met de werkelijkheid. De onderzoekers van St Andrews lieten zien dat mannen met een brede kaaklijn vaker misbruik maken van anderen; dat deden ze althans vaker in het spel dat de onderzoekers organiseerden. De proefpersonen konden geld verdienen door elkaar te vertrouwen, en nog meer geld door dat vertrouwen te beschamen. De kans dat ze dat laatste deden, liep op met de breedte van hun kaaklijn. Bij Amerikaanse ijshockeyers werd ook al eens zo’n soort verband gelegd: hoe breder hun kaaklijn, hoe groter de kans dat ze een overtreding maken die met een penalty wordt bestraft. De kaaklijn zegt dus iets over agressie en betrouwbaarheid.

Er zijn nog meer stoffen in ons brein die een stempel drukken op ons gezicht. Of je veel of weinig dopamine hebt, valt bijvoorbeeld te lezen in de diameter van je pupil en in de structuur van je iris. Zo zien we waarschijnlijk of iemand een open, avontuurlijk of juist behoudend karakter heeft.

De iris verraadt waarschijnlijk nog veel meer. Onderzoekers ontdekten dat het lijnenspel in de iris ons ook iets kan vertellen over een aantal genen dat de ontwikkeling van de hersenen stuurt. Zo kunnen we ontdekken of iemand aanleg heeft tot impulsiviteit of doelloosheid. Mogelijk daarom vinden we een blik in iemands ogen soms zo onthullend.

Opmaken of open kaart spelen?

Het gezicht is dus de spiegel van de geest. Maar waarom? Waarom geven we zoveel van onszelf prijs in ons gelaat? Tony Little denkt dat het gezicht de etalage van onze geest werd omdat onze verre voorouders daar belang bij hadden. Het was een stuk efficiënter om open kaart te spelen dan je eigenschappen steeds weer te moeten bewijzen in onderlinge concurrentie. Als je in één oogopslag kunt zien wie er aardig, open, dominant en betrouwbaar is, scheelt dat veel gedoe.

Natuurlijk kun je de boel voor de gek houden, en dat is ook wat – vooral vrouwen – massaal doen. Door met make-up kenmerken in hun gezicht te verdoezelen of te accentueren: met een blush accentueren ze hun jukbeenderen, want dat suggereert meer testosteron; met foundation of poeder geven ze de huid een zachter, egaler uiterlijk, want een gave huid suggereert gezonde genen; met lippenstift laten ze hun lippen voller lijken en met oogschaduw en mascara hun ogen groter, want dat suggereert meer oestrogeen. Doordat de meeste mannen geen make-up gebruiken, moeten ze het zonder zulke trucjes stellen Voor hen geldt eenvoudigweg: wat je ziet is wat je krijgt.