5 dingen die je moet weten over het adolescente brein

Het gamet op de bank, jat snoep en hangt dagenlang met vage vrienden in het park. Maar net als je denkt dat hij of zij echt een hopeloos geval is, weet uitgerekend je puber je vastgelopen smartphone weer tot leven te wekken.

Wat is dat toch met pubers? Waarom vertonen ze zo vaak dwars en onverantwoord gedrag, ook als ze duidelijk niet dom zijn? Die vraag houdt volwassenen al sinds de oudheid bezig – getuige de beroemde klaagzang van filosoof Sokrates over de jeugd in de vijfde eeuw voor Christus. Tot zover niets nieuws onder de zon.

Maar de afgelopen jaren hebben we veel nieuwe kennis opgedaan over wat er breintechnisch gezien precies schuilgaat achter dat pubergedrag. Of beter gezegd: achter het gedrag van adolescenten. Want terwijl met ‘puberteit’ alleen de periode wordt aangeduid waarin kinderen uitwendig volwassen worden, bij de meeste zo rond hun zestiende, gaat ‘adolescentie’ over de volledige periode van volwassen worden. Dus ook in de bovenkamer.

En die geestelijke rijping gaat, zo weten we nu, na de fysieke puntjes op de i nog wel even door. Deskundigen denken dat jongeren pas rond hun tweeëntwintigste helemaal klaar zijn voor het grotemensenleven. Tot die tijd vinden er nog allerlei ingrijpende verbouwingen plaats in het adolescente brein.

Dat we dat weten, komt door de uitvinding van Magnetic Resonance Imaging (MRI), een techniek waarmee de breinstructuur in detail kan worden onderzocht, en de ‘functionele MRI’-techniek (fMRI), die laat zien wanneer welke breingebieden precies actief zijn.

Verhelderende inzichten voor ouders

De Leidse ontwikkelingspsychologe Eveline Crone verwierf afgelopen jaren wereldwijde bekendheid met de onderzoeken die haar Brain and Development Research Center deed naar het adolescente brein. In 2015 promoveerde Barbara Braams bij Crone, inmiddels bestudeert ze op Harvard hoe het puberbrein reageert in risicosituaties als een gokspelletje of een rit over een druk kruispunt.

Boeiende materie, want er is geen levensfase waarin mensen méér geneigd zijn zulke situaties op te zoeken. Vandaar ook dat Braams een publieksboek over haar onderzoeksterrein schreef: Het riskante brein. Voor ouders die zich geregeld afvragen wie er nu gek is, zijzelf of hun adolescent, bevat het boek verhelderende inzichten.

Helaas niet altijd even geruststellend – welke ouder wil weten dat zijn kind bij vlagen écht een ongeleid projectiel is? Het goede nieuws is dat die idiotie in de meeste gevallen teruggaat op een neurobiologische ontwikkelingssprong. Een heel nuttige bovendien.

5 dingen die je moet weten over het adolescente brein

1. Het adolescente brein is licht ontvlambaar

Oorzaak: na het begin van de puberteit gaat de grote cerebrale verbouwing van start in het dieper gelegen ‘emotionele’ deel van de hersenen. Eerst komen er de nodige neuronen bij, vervolgens wordt er weer grondig in die grijze stof gesnoeid om de boel efficiënt te maken.

En om de onrust nog wat groter te maken, wordt dit deel van het brein ook nog eens een paar jaar lang stukken actiever. Dat laatste waarschijnlijk onder invloed van de golf aan geslachtshormonen die in deze periode door het lichaam spoelt.

Door dit alles zijn adolescenten zeer gevoelig voor emoties als angst, bijvoorbeeld voor het oordeel van schoolgenoten, maar vooral ook voor beloning. In haar promotieonderzoek stelde Barbara Braams vast dat de activiteit in de nucleus accumbens, het ‘beloningsgebied’ in het emotionele brein, piekt rond het zeventiende jaar. Het adolescente brein jubelt dan dus luider dan ooit wanneer er iets te genieten valt. Geen wonder dat adolescenten soms geobsedeerd lijken door seks, drugs en rock-’n-roll.

2. Het verstand kan daaraan nog niet genoeg tegenwicht geven

Het is niet dat het adolescenten totaal aan oordeelsvermogen ontbreekt. De ontwikkeling van de grijze massa in de hoger gelegen, cognitieve delen van het brein gaat weliswaar later van start dan die in de emotionele gebieden, maar de meeste jongeren hebben al snel denkkracht genoeg om een situatie adequaat te kunnen beoordelen. Braams haalt een onderzoek aan waaruit zelfs bleek dat jongeren risico’s soms als groter inschatten dan volwassenen.

In een rustige situatie kunnen adolescenten dus al heel verstandig handelen. Maar voeg er een beetje gevoel aan toe – examenstress, de kans op winst in een spelletje, een kritische opmerking van leeftijdgenoten – en dat enorm aanwezige emotionele brein zet de cognitieve gebieden meteen buitenspel. Dat heeft overigens nog een oorzaak:

3. Het adolescente brein is gebrekkig bedraad

De ontwikkeling van de witte stof verloopt namelijk veel geleidelijker dan die van de grijze stof, de neuronen. En het is die witte stof die de communicatie tussen de neuronen verzorgt, bijvoorbeeld tussen het emotionele brein en de prefrontale cortex, waar de verstandige overwegingen gemaakt worden. Braams haalt een Amerikaans onderzoek aan onder jonge proefpersonen. Wat bleek: hoe minder ontwikkeld hun witte stof, hoe impulsiever ze waren.

4. Ondertussen zijn adolescenten wel op hun creatiefst

Creatiever dan volwassenen én kinderen, schrijft Braams. Dat komt doordat er nog geen vaste denkpaadjes zijn uitgesleten in hun brein. Dat is daardoor weliswaar minder efficiënt dan dat van volwassenen, maar dus ook beter in staat verrassende verbanden te leggen.

Ook zijn adolescenten zoals gezegd niet bang eens iets nieuws uit te proberen. Geen wonder dat zij vaak degenen zijn die de gecrashte tablet van hun ouders weer op gang krijgen.

5. Al die branie is er niet voor niets

De volwassen wereld vraagt nogal wat van jonge mensen. Een studie- en beroepskeuze maken, het huis uit gaan, relaties aanknopen… Daar is een flinke dosis moed voor nodig. Het lijkt erop, laat Barbara Braams per mail uit Harvard weten, dat de adolescentie daarom gepaard gaat met verhoogd risicogedrag.

Veel andere diersoorten kennen dat namelijk ook. ‘Een evolutionair voordeel van je losmaken van je ouders en het verkennen van de omgeving is dat de kans op inteelt verkleind wordt,’ voegt Braams toe. ‘Dus tenzij je liever hebt dat jouw kind nooit op vrijerspad gaat en altijd thuis blijft wonen, mag je blij zijn met de overmoed die bij deze leeftijd hoort.’

Barbara Braams, Het riskante brein. Het belang en gevaar van risicogedrag bij jongeren, Het Spectrum, € 19,99