Creatief denken kan iedereen

Stel jezelf een expliciet doel

Bijvoorbeeld: tien ideeën bedenken in een uur. Dat voorkomt dat je eindeloos gaat muggenziften op één idee en vergroot de kans dat er een goede tussen zit. Stel jezelf daarnaast een kwaliteitseis. Die mag best voor de hand liggen: alleen door je voor te nemen ‘vernieuwend’ te zijn, vergroot je de kans op goede ingevingen al, ontdekte psycholoog Vincent Brown van de New Yorkse Hofstra-universiteit. Hij gaf drie groepen studenten tien minuten de tijd om ideeën te bedenken voor een eerstejaarscollege. De eerste groep moest de klassieke brainstormregels volgen (bedenk zo veel mogelijk ideeën, noem alles wat in je opkomt, combineer en verbeter en laat kritiek achterwege). De tweede groep kreeg als opdracht ervoor te zorgen dat negentig procent van hun ideeën vernieuwend was, en de derde groep kreeg beide instructies mee. De tweede groep scoorde het best; niet alleen had ze de meeste ideeën, die waren ook nog eens het meest praktisch én vernieuwend.

Zoek níét de rust op

Ontspannen in bad, een wandeling door het bos… Het lijken misschien de juiste omgevingen, maar de ideeën zullen er uitblijven. Ontspanning is namelijk niet bevorderlijk voor de creativiteit. Het zijn juist uitgesproken actieve stemmingen die inspirerend werken, constateert een Nederlands onderzoekstrio. Psycholoog Matthijs Baas van de Universiteit van Amsterdam: ‘Positieve actieve stemmingen als blijdschap en enthousiasme maken dat we flexibeler denken – we associëren meer en bekijken zaken van meerdere kanten. Een negatieve actieve stemming als angst leidt er juist toe dat we meer diepgravend te werk gaan.’

Benut je woede

Boosheid is bij uitstek zo’n actieve stemming die een goed idee kan opleveren, aldus Matthijs Baas. Hij liet deelnemers allereerst iets beschrijven: óf een gebeurtenis die hen boos of verdrietig had gemaakt, óf de route die ze aflegden van hun huis naar de universiteit. Vervolgens liet hij hen brainstormen over bijvoorbeeld milieubesparende maatregelen. Uit de koker van de ‘boze groep’ kwamen de meeste én de origineelste ideeën. Maar het effect hield niet heel lang stand. Nadat de stoom eenmaal uit de oren was, bleek de energie- en dus ideeënvoorraad snel op.

Neem afstand

Weet je alweer geen verjaarscadeau voor je partner? Of kun je niet verzinnen wat je moet aantrekken, ondanks een overvolle kledingkast? Denk je dan in dat je een cadeau koopt voor een vage kennis, of dat je een ander moet kleden uit jouw kast. Of: laat die vage kennis uw cadeau kopen en outfit kiezen. Want hoe meer afstand we tot iets of iemand voelen, hoe minder we worden afgeleid door concrete details, volgens de construal level theory van de Israëlische psychologen Yaacov Trope en Nira Liberman. En dat maakt ons creatiever. Of die afstand nu fysiek, gevoelsmatig of in tijd is, blijkt om het even. Zo losten proefpersonen in een Amerikaanse studie inzichtproblemen sneller op wanneer ze dachten dat deze afkomstig waren van onderzoekers uit een andere staat.

Ververs je kennissenkring

Sluit je aan bij een kook- of leesclub of zoek een andere kroeg. En: blijf dat vooral doen. Zo breng je de strength-of-weak-ties-theorie in praktijk die socioloog Mark Granovetter van de Stanford-universiteit bedacht. De strekking van deze theorie: vage bekenden leveren ons eerder verrassende informatie en nieuwe invalshoeken op dan goede vrienden. De Duitse onderzoeker Markus Baer bevestigde deze theorie. Hij liet vijfhonderd werknemers van een bedrijf opsommen wie hen in het voorbije jaar op nieuwe ideeën hadden gebracht wat betreft werkkwesties. In drie vragen stelde hij vast hoe sterk de band met diegenen was geweest. Tot slot ondervroeg hij de leidinggevenden van de werknemers: hoe vaak kwamen deze vijfhonderd mensen aan met nieuwe ideeën? Baers conclusie: werknemers die de meeste zwakke banden onderhielden, hadden het vaakst goede ideeën.

Houd notitieboekjes bij de hand

De capaciteit van ons werkgeheugen is beperkt, benadrukt de Amerikaanse cognitief psycholoog Steven Smith. ‘Het werkgeheugen houdt nieuwe informatie maximaal een minuut vast en kan zo’n zeven ideeën tegelijkertijd aan.’ Zorg dus dat je alles meteen ergens kunt noteren. Thomas Edison had naar verluidt liefst 3500 notitieboekjes en daar heeft de wereld veel profijt van gehad.

Laat een idee rijpen

We zijn geneigd minder voor de hand liggende invallen af te schieten, maar vergeten daarbij dat ons brein tijd nodig heeft om aan een nieuw idee te wennen. ‘Het moet zich een plaats verwerven in het denksysteem,’ stelt de Belgische ‘creativiteitsconsultant’ Igor Byttebier in het boek Creativiteit. Hoe? Zo! Zijn advies: bekwaam je in het uitstellen van een oordeel. ‘Je zult dan spontaan meer openstaan voor nieuwe ideeën, andere gezichtspunten en verrassende invalshoeken.’

Wijzig je denktactiek

Benader je de zaken meestal rationeel? Volg dan eens je gevoel. Doe je niets anders dan dat? Probeer dan eens analytisch te werk te gaan. Je gebruikelijke aanpak veranderen kan vruchtbaar zijn, bleek uit Amerikaans onderzoek waarbij proefpersonen moesten bedenken hoe ze meer bezoekers naar de plaatselijke cadeauwinkel konden lokken. Daarbij moesten ze afgaan op hun eerste ingeving of juist een weloverwogen suggestie doen. Wat bleek? Deelnemers die gewend waren om rationeel te werk te gaan maar die nu voor de verandering hun gevoel volgden, bedachten de origineelste en bruikbaarste ideeën als ze hun gevoel volgden, en omgekeerd.

Heb vertrouwen in jezelf

Dat je collega de geweldigste ideeën uit de mouw schudt en jij niet, komt wellicht doordat hij of zij meer creative self-efficacy heeft. Ofwel: zo iemand gelooft in zijn eigen creatieve kunnen. En dat maakt een groot verschil, licht de Amerikaanse onderzoekster Pam Tierney toe: ‘Personen die zichzelf beschouwen als creatief capabel, staan zichzelf ook toe om te experimenteren met nieuwe, unieke manieren om taken uit te voeren of problemen te lijf te gaan. En zo worden ze daadwerkelijk creatiever.