‘Niet in mijn naam’. Al dagen houdt deze boodschap social media in zijn greep. Bekende en onbekende Nederlanders posten de tekst massaal, al dan niet met foto’s van zichzelf erbij. Daarmee geven ze uiting aan hun woede over de Nederlandse overheidssteun aan Israël, dat nu al veertien maanden Gaza en de regio bombardeert. Oxfam Novib lanceerde de campagne om daarmee zoveel mogelijk mensen op te roepen om de stilte over het geweld te doorbreken en in actie te komen. Want hoe kun je wegkijken van een crisis die zoveel onschuldige slachtoffers treft?
Een legitieme vraag, zou je denken, maar toch werkt het in onze hoofden vaak anders, ziet Paul Slovic, hoogleraar psychologie aan de Universiteit van Oregon. Hij deed jarenlang onderzoek naar hoe we reageren op heftig nieuws, bijvoorbeeld over genocide, natuurrampen en politiek geweld. Zijn conclusie: hoewel het lijden van één persoon ons diep raakt, worden we niet honderd keer zo hard getroffen door het lijden van honderd mensen.
Sterker nog, hoe meer slachtoffers er vallen bij een ramp of oorlog, hoe groter onze onverschilligheid. Die schijnbare apathie ten aanzien van grootschalig menselijk lijden wordt in de psychologie ook wel psychic numbing genoemd, ofwel emotionele afstomping. Volgens Slovic zijn er verschillende verklaringen voor dit mechanisme:
- Ons brein faalt. Het menselijk brein heeft moeite om grote aantallen slachtoffers te verwerken en we hebben een beperkt vermogen tot het voelen van empathie. We kunnen ons makkelijker inleven in een individu dan in abstracte cijfers of statistieken. Dit leidt tot een gebrek aan actie bij grootschalige tragedies.
- We kunnen ons niet meer identificeren. Een enkel slachtoffer heeft een gezicht, een verhaal en is dus herkenbaar. Maar bij grote rampen worden slachtoffers anoniem en abstract en kunnen we ons er niet meer mee vereenzelvigen.
- Machteloosheid neemt de overhand. Bij rampen van grote omvang voelen we ons zo overweldigd dat we passief worden of zelfs in ontkenning gaan. Omdat we ‘het probleem toch niet kunnen oplossen’, kiezen we ervoor om weg te kijken.
- We sluiten ons af. Om onszelf te beschermen tegen negatieve gevoelens zoals verdriet of schuld, sluiten we ons af voor informatie over groot menselijk lijden.
Hoe kan het beter?
Hoe kun je toch empathie en actie stimuleren bij mensen? Volgens Slovic is het voor bijvoorbeeld beleidsmakers en ngo’s belangrijk om niet alleen abstracte statistieken te tonen, maar juist ook persoonlijke verhalen en concrete voorbeelden – de gezichten achter het lijden. Zo blijven mensen betrokken bij tragische gebeurtenissen.
Maar zelf kun je ook iets doen tegen wegkijken. Door te begrijpen dat je brein geneigd is minder empathie te voelen bij grote aantallen, kun je jezelf er actief aan herinneren dat elk individu in die groep telt. En, benadrukt Slovic, empathie en medeleven kun je ook ‘trainen’. De eerste stap daarin is je bewust zijn van je eigen reactie.
Aan machteloosheid kun je eveneens iets doen, zegt hij. Die neemt af wanneer je tóch iets doet. Zoals vrijwilligerswerk, petities ondertekenen, bewustwording creëren bij anderen door social media posts of doneren aan een goed doel. Door dat soort bewuste keuzes te maken ga je je natuurlijke neiging tot psychic numbing tegen.
