Bosbaden: over het heilzame effect van de natuur

De geluiden in het bos, de geur van de bomen, het zonlicht dat tussen bladeren door flonkert, de frisse schone lucht. Diep vanbinnen weet iedereen eigenlijk wel hoe goed het een mens doet om in de natuur te zijn.

Stress en zorgen verdwijnen naar de achtergrond, je ontspant, kunt ineens helder denken, komt in een betere stemming… en naderhand merk je dat je nieuwe energie hebt opgedaan.

Wij Japanners noemen dit natuurgevoel ook wel yügen. Yügen staat voor iets dat we kunnen aanraken en zien, maar waarvan we ook voelen dat het meer omvat. Het is moeilijk in woorden te omschrijven wat dit begrip precies betekent.

De beschrijving van de middeleeuwse Japanse dichter Zeami Motokiyo kwam aardig in de buurt. Volgens hem is bosbaden de weldadigheid die je ervaart wanneer je ‘vrij aan het dwalen bent in een enorm bos zonder ermee bezig te zijn dat je nog naar huis moet’.

Onderdompelen

Iedereen kent dit gevoel waarschijnlijk wel. Maar wanneer heb je voor het laatst door een bos gewandeld dat zo prachtig was dat het je in verwondering deed stilstaan? Wanneer nam je de moeite de lenteknoppen eens goed van dichtbij te bekijken?

Eerlijk gezegd denk ik eerder dat je de laatste tijd vooral veel naar een scherm zat te staren. Waarschijnlijk werk je in een klimaatgestuurd kantoor waar het niet eens doordringt wat voor weer het buiten is. Ga eens na: besef je eigenlijk wel dat het momenteel lente is?

Ik woon in de wereldstad Tokio, maar gelukkig werk ik vlak naast een park met veel grote bomen. Daar ga ik bijna elke dag in de lunchpauze wandelen. En in het weekend breng ik meerdere uren door in andere parken in Tokio, of ik ga wandelen in een bos buiten de stad.

Begrijp me goed: met wandelen bedoel ik niet zomaar wandelen, nee, ik beoefen wat wij in Japan ‘bosbaden’ noemen, oftewel shinrin-yoku.

Shinrin betekent in het Japans ‘bos’, yoku ‘bad’. Shinrin-yoku staat voor het jezelf onderdompelen in het bos, of – als je geen bos bij de hand hebt – in een park of tuin: zolang er maar bomen zijn, kun je al bosbaden.

Het enige wat je hoeft te doen, is de atmosfeer onder de bomen heel bewust binnen laten komen via de vijf zintuigen. Dat is dus niet hetzelfde als gewoon wandelen, hardlopen of sporten; waar het bij bosbaden om gaat is mindfulness en dat je echt verbinding zoekt met de natuur.

Ga lekker alleen

We leven in een wereld die steeds gestrester wordt; de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) noemt stress niet voor niets de gezondheidsepidemie van de 21ste eeuw.

Al die stress leidt tot allerlei lichamelijke en psychische klachten. Maar inmiddels weten we uit velerlei onderzoek dat twee uur bosbaden per maand al helpt om stressverschijnselen tegen te gaan.

Maar hoe doe je dat dan precies, bosbaden? De crux zit hem zoals gezegd in het optimaal gebruiken van de zintuigen – en dat gaat het beste als je alleen bent, want dan kun je je optimaal concentreren op je waarnemingen. Binnen gebruiken we meestal slechts twee zintuigen: onze ogen en oren.

Buiten kunnen ze alle vijf volop aan hun trekken komen: daar ruiken we de bloemen, proeven de frisse lucht, zien de veranderende kleuren van de bomen, horen de vogels zingen en voelen een briesje langs onze huid gaan. Bosbaden is dus een oefening in mindfulness.

Zo zet je de zintuigen maximaal open tijdens het bosbaden:

1. Beter horen

Ssst! Luister eens goed. Wat hoor je precies? Inderdaad: vliegtuigen in de lucht, auto’s en motorfietsen in de verte, bouwwerkzaamheden, en hè jakkes: weer zo’n irritante ringtone van iemand naast je. Wat een lawaai allemaal!

Lawaai is niet zomaar irritant, het verhoogt stress en bloeddruk, en vermindert concentratie, geheugen en slaap. De meeste mensen worden vandaag de dag constant omringd door lawaai, en komen steeds minder in aanraking met de herstellende geluiden van de natuur.

En dat terwijl uit onderzoek blijkt dat we natuurgeluiden prefereren boven stadsgeluiden, en dat we tot rust komen van vogelgeluiden, wind en de klanken van stromend water, zoals een beekje of een rivier.

De aandacht richten op natuurgeluiden kan nog best lastig zijn, gewend als de meesten van ons zijn aan lawaai. En áls het dan al stil om ons heen is, horen we eerst ook nog dat innerlijke geroezemoes van onze rondspringende gedachten.

Begin daarom met kalm aan doen. Geef jezelf de tijd en zoek eerst eens een rustig plekje onder de bomen om te zitten. Focus vervolgens op je ademhaling. Ga niet in op je gedachten, maar probeer ze voorbij te laten drijven door je aandacht weer op je ademhaling te richten.

Na een tijdje zal het lawaai in je hoofd afnemen en ga je de geluiden van de natuur om je heen beter horen. Zet je oren open in alle richtingen: hoor je het tok-tok-tok van een snavel op hout? Die twee tonen van vogelgezang? Sluit je ogen om je nog meer te kunnen concentreren op wat er te horen valt.

2. Meer zien

Ons gezichtsvermogen is waarschijnlijk ons sterkst ontwikkelde zintuig. We zijn visuele wezens, en alleen al de aanblik van de natuur kan ons een gevoel van blijdschap en verwondering bezorgen.

Onze ogen zijn niet gemaakt om vele uren naar schermen of gebouwen te kijken. Studies naar het effect van kleuren op emoties hebben aangetoond dat we het blauw en groen van de natuur het meest rustgevend vinden. De kleuren maken ons namelijk minder angstig en verlagen ons stressniveau.

De grijze kleuren die in de stad overheersen, maken ons juist ongelukkiger en agressiever. Ander onderzoek heeft aangetoond dat we ook rustig worden van zogeheten ‘fractalen’: de patronen die we in de natuur zien, zoals een boom die zich vertakt of de nerven van een blad.

Geef je ogen dus de kost als je aan het bosbaden bent. Kijk naar de wolken en de blauwe hemel, naar de takken en bladeren boven je. Of naar de rimpelingen op het wateroppervlak.

Heb aandacht voor hoe het water door een beekje stroomt en volg met je ogen de vertakkingen van een boom. Al snel zie je overal patronen en ga je versteld staan van de overweldigende schoonheid van de natuur. Wat een gevoel van blijdschap en verbondenheid met het grotere geheel geeft.

3. Scherper ruiken

Geen van de andere vier zintuigen heeft zo’n direct effect op geest en lichaam als onze reuk. Het is ons oudste zintuig. Geuren beïnvloeden stemming en gedrag, en zijn sterk verbonden met onze emoties en herinneringen.

Een van de krachtigste effecten van bosbaden ontstaat door de geur die bomen afgeven. Die geuren zijn afkomstig van chemicaliën die bomen uitscheiden – ook wel phytonciden genoemd.

Onder andere mijn eigen onderzoek heeft aangetoond dat phytonciden ons immuunsysteem een enorme oppepper geven; stresshormonen kelderen, de slaap verbetert, positieve emoties nemen toe en het zenuwstelsel raakt meer in balans waardoor een ontspannen gevoel ontstaat.

Maar ook de geur van aarde, of beter gezegd de microbe mycobacterium vaccae die daarin huist en die we inademen als we in de natuur zijn, stimuleert ons immuunsysteem en heeft een gunstige invloed op ons emotionele welbevinden.

Het is dus weldadig om zo veel mogelijk te ruiken in het bos. Ga met je armen wijd staan, adem in door je neus, en hef, terwijl je inademt, langzaam je armen boven je hoofd. Houd je armen vier tellen zo vast.

Ga dan op je tenen staan en probeer jezelf zo lang mogelijk te maken en richt je handen naar buiten. Adem vervolgens langzaam uit terwijl je je armen naar beneden laat zakken. Adem dan nog eens diep in en vul je longen met de frisse boslucht. Doe deze oefening drie keer achter elkaar.

4. Bewuster voelen

Via onze tastzin kunnen we letterlijk de verbinding met de natuur herstellen. Je gaat meer voelen door bewust een briesje langs je gezicht te voelen glijden, het water van een stroompje over je handen te laten lopen, of door op de grond te liggen en overal op je lichaam het contact met de aarde gewaar te worden.

Dat laatste is vergelijkbaar met het lekkere ontspannen gevoel dat je krijgt wanneer je je schoenen uittrekt en blootsvoets op gras of aarde gaat staan; uit onderzoek blijkt dat dit heilzame effect wordt veroorzaakt door het directe contact dat dan ontstaat met de elektrische energie van de aarde: ons sympathisch en parasympathisch zenuwstelsel komen er beter door in balans, onze hartslag verbetert, de hoeveelheid van het stresshormoon cortisol in ons lichaam vermindert en onze stofwisseling en bloedcirculatie verbeteren. Met als gevolg dat onze slaap verbetert, pijnklachten verminderen en het algehele welbevinden toeneemt.

5. Smaken beleven

Als je weet waar je het kunt vinden, zit het bos vol met voedsel. Door het te eten en te drinken, maak je rechtstreeks contact met de natuur.

In Japan groeien veel soorten eetbare wilde groenten die we sansai noemen, zoals lotuswortel, bamboescheuten, daglelies, Japanse duizendknoop, bepaalde varensoorten en paddestoelen, en ga zo maar door. Japanners zijn dan ook fervente liefhebbers van maaltijden met ingrediënten uit het bos.

Ben je geen boskenner en weet je niet wat uit het bos eetbaar is? Of ben je op een plek waar niks eetbaars groeit? Adem dan gewoon diep in en geniet van de frisse lucht – als je goed oplet, zul je merken dat die ook zijn eigen smaak heeft.

Zo kun je zelf bosbaden

Qing Li is immunoloog aan de Nippon Medical School in Tokio en internationaal expert in natuurgeneeskunde. Hij is verbonden aan een aantal organisaties die de relatie tussen natuur en gezondheid onderzoeken.

In deze video laat hij onder de bloesembomen van het Amsterdamse Bos zien hoe je in elk park zelf kunt bosbaden. Qing Li is auteur van het boek Shinrin-Yoku. De kunst en wetenschap van het bosbaden.