Leven met hoogsensitiviteit #nofilter

Verschillende onderzoeken toonden het aan: hoogsensitiviteit bestaat. Ongeveer een op de vijf mensen is hoogsensitief. Ze hebben een aangeboren gevoeligheid voor omgevingsprikkels en ervaren meer en intenser dan anderen.

Daarnaast verwerken ze al deze informatie grondiger en nauwkeuriger: ze hebben meer tijd nodig om prikkels te verwerken en ervan te herstellen.

‘Hoogsensitiviteit is gewoon een sexy woord voor: gevoeliger zijn voor prikkels,’ zegt psycholoog Elke van Hoof, verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel, die een grootschalig onderzoek naar dit onderwerp leidde. Sensory-processing sensitivity wordt het ook wel genoemd.

De term hoogsensitiviteit is relatief nieuw: het Amerikaanse psychologenechtpaar Elaine en Art Aron publiceerde er ruim dertig jaar geleden het eerste wetenschappelijke artikel over.

Maar mensen die sensitiever zijn dan gemiddeld bestonden altijd al; ze kregen alleen andere etiketten, zoals overgevoelig, verlegen, teruggetrokken of neurotisch.

Na de publicatie van de Arons namen de termen hoogsensitiviteit en highly sensitive person (HSP) een hoge vlucht in de populaire media en op de zelfhulpmarkt.

Blijkbaar herkenden veel mensen zich in de omschrijving van HSP’s en was er een enorme behoefte aan erkenning, een positievere benadering van sensitiviteit en advies bij problemen.

Het nadeel van de wildgroei aan populaire boeken en websites is echter dat er ook veel misverstanden over hoogsensitiviteit circuleren. Dat het aanstellerij is, bijvoorbeeld, of een persoonlijkheidsstoornis.

In de hersenscanner

Nu, dertig jaar later, is er veel meer studie naar gedaan. En hoewel grote herhaalstudies daar verder bij zullen helpen, begrijpen we al beter waar die gevoeligheid nou precies vandaan komt. Het lijkt erop dat HSP’s informatie anders verwerken in de hersenen.

Onderzoeker Jadzia Jagiellowicz legde een soort zoek-de-verschillen-plaatjes voor aan HSP’s in een hersenscanner. Het bleek dat hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor complexe visuele verwerking bij HSP’s meer activiteit vertoonden dan bij niet-HSP’s. HSP’s waren inderdaad beter en sneller in het vinden van subtiele verschillen tussen twee afbeeldingen.

De Amerikaanse onderzoeker Bianca Acevedo liet proefpersonen kijken naar foto’s van lachende en sombere gezichten; ze ontdekte dat bij hoogsensitieve proefpersonen de bij empathie betrokken hersengebieden actiever waren dan die van niet-HSP’s.

Sowieso lichtten er meer hersengebieden op; namelijk ook de gebieden die te maken hebben met bewustzijn, aandacht, integratie van zintuiglijke informatie en het plannen van actie.

Onderzoekers gaan er op dit moment vanuit dat niet-HSP’s een soort filter hebben in het informatieverwerkingssysteem. De gefilterde informatie wordt vervolgens verwerkt in de hersenen.

Bij een HSP ontbreekt dat filter; er komt dus veel informatie binnen, die allemaal moet worden verwerkt. Dat kan leiden tot sneller overprikkeld zijn, moe of emotioneel worden, meer last hebben van lawaai, kortom: de typische HSP-kenmerken.

Genetisch bepaald

Psychologen zijn het erover eens dat 15 à 20 procent van de mensen een HSP is. En hoewel het nog nader moet worden onderzocht, nemen experts aan dat hoogsensitiviteit genetisch is bepaald. Hoogsensitief is dus niet iets wat je kunt worden; je wordt ermee geboren en bent het je hele leven.

Ook bij veel dieren is ontdekt dat ongeveer een op de vijf waakzamer en voorzichtiger is dan de rest. Een gevoelige inborst zou een belangrijke evolutionaire functie kunnen hebben: wie eerder gevaar opmerkt, kan niet alleen zichzelf, maar ook anderen op tijd in veiligheid brengen.

Er bestaat een gen waarvan bewezen is dat het kwetsbaar maakt, maar ook voordelen heeft – waarover je hier meer leest. Deense onderzoekers ontdekten dat dit gen bij HSP’s vaker voorkomt; een bewijs dat zij een aangeboren gevoeligheid hebben voor positieve en negatieve omgevingsinvloeden.

Hoogsensitiviteit is dus geen afwijking of stoornis, maar een persoonlijkheidskenmerk. Een van ‘de hogere orde’ zelfs, zegt onderzoeker Michael Pluess: het is een eigenschap die naast andere eigenschappen bestaat en ze overkoepelt. Iemand kan hoogsensitief zijn én extravert, of hoogsensitief en narcistisch. Niet iedere HSP is lief en verlegen.

HSP zijn heeft voor- en nadelen; het is zowel een talent als een kwetsbaarheid. De studie van psycholoog Elke van Hoof onder 1500 mensen van 26 tot 55 jaar onderbouwde dit idee voor het eerst wetenschappelijk. Hoogsensitieve personen krijgen vaker angststoornissen, depressies en burn-out, zo bleek.

Maar ook hebben ze een sterker rechtvaardigheidsgevoel, oog voor detail, voor kansen en pijnpunten, voor redelijke oplossingen, ze zijn analytisch sterker en goed in mensen samenbrengen.

Daardoor zijn HSP’s vaak succesvol in hun relaties en carrière. Alleen – en dat bleek ook duidelijk uit de studie: daarvoor hebben ze wel de juiste omgeving nodig.

HSP’s die opgroeien in een negatieve omgeving worden extra gevoelig voor stress en afwijzing, en HSP’s die zich gesteund voelen en opgroeien in een rustige, warme omgeving functioneren juist beter dan niet-HSP’s.

Differentiële susceptibiliteit wordt dit genoemd, oftewel: hoogsensitiviteit werkt twee kanten op. Dat is ook precies wat het hierboven genoemde gen doet: het maakt kwetsbaar voor depressie en angst onder negatieve omstandigheden, maar maakt extra talentvol onder positieve omstandigheden.

Intens genieten

Hoogsensitiviteit hoeft dus geen probleem te zijn als je er goed mee weet om te gaan.

Toch hebben veel HSP’s klachten. Door hun gevoeligheid voor omgevingsprikkels ligt in onze drukke en veeleisende maatschappij overprikkeling altijd op de loer.

Wanneer ze te weinig hersteltijd krijgen of nemen, zijn HSP’s vatbaarder voor stress en andere geestelijke en lichamelijke klachten.

Dat ze veel dingen eerder opmerken dan anderen heeft voordelen. Ze kunnen bijvoorbeeld goed voor anderen zorgen, merken details en foutjes op die niemand anders had gezien, kunnen intens genieten van muziek en kunst, doorzien sociale processen (bijvoorbeeld op de werkvloer) en zijn alert op gevaar.

Maar er is ook een keerzijde. Uit onderzoek door de Duitse psychologe Friederike Gerstenberg bleek dat HSP’s weliswaar sneller zijn en minder fouten maken tijdens een taak, maar dat ze na afloop meer overprikkeling en meer stressgerelateerde klachten ervaren.

Elke van Hoof toonde aan dat HSP’s die zich goed voelen op het werk ook de mensen zijn die ‘extra rolgedrag’ laten zien: ze doen vaak net wat meer voor een organisatie, voelen snel aan waar extra hulp nodig is en spannen zich meer in om alles goed te laten verlopen.

Maar tegelijkertijd zijn HSP’s de eersten die uitvallen bij conflicten en spanningen op het werk. Ze hebben meer kans op burn-out, depressie en angststoornissen wanneer ze zich in een negatieve (werk-)omgeving bevinden.

Veel HSP’s ervaren die twee kanten van de medaille: intens genieten van muziek is heerlijk, maar ze worden ‘gek’ van een tetterende radio die voor anderen slechts achtergrondgeluid is.

Empathie is mooi, maar continu meegesleept worden in de emoties van anderen is uitputtend. Wie niet heeft geleerd om te gaan met zijn sensitiviteit, kan vooral de lasten ervaren en chronisch overprikkeld raken.

De kunst is om de omstandigheden te optimaliseren en veel herstelmomenten in te bouwen. Voor HSP’s is het vooral belangrijk om te herstellen van overprikkeling, of nog beter: overprikkeling helemaal te voorkomen. Wie daarvoor genoeg tijd weet te nemen, kan ook profiteren van die sensitiviteit.

Het is dus zaak dat ze zich omringen met mensen en dingen waar ze vrolijk van worden, dat ze elke dag genoeg tijd nemen om op te laden en waar mogelijk dingen te veranderen in de werk- of thuissituatie om zo optimaal mogelijk te kunnen functioneren. Dan kan hoogsensitiviteit echt als talent worden ervaren.

Jouw hoogsensitiviteit als een kracht ervaren? Volg dan de online training die we ontwikkelden in samenwerking met Elke van Hoof.