5 dingen die iedereen zou moeten weten over zelfdoding

Er zijn nog steeds de nodige vragen rond zelfdoding. In hoeverre valt het risico bijvoorbeeld te voorspellen? En wat zijn de beste manieren om iemand die wanhopig is te helpen?

Maar veel is ook al wél bekend. Alleen: niet bij het brede publiek. En dat is jammer, want met wat meer kennis zouden we het aantal zelfmoorden misschien al op korte termijn omlaag kunnen krijgen. Daarom:

5 dingen die iedereen zou moeten weten over suïcide

1. Mensen die een suïcidepoging doen, willen meestal niet dood

‘Vaak wordt gedacht dat mensen die een poging doen zichzelf om het leven te brengen, naar de dood verlangen,’ zegt klinisch psycholoog Ad Kerkhof, hoogleraar suïcidepreventie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

‘Dat is een misverstand. Ze willen niet meer léven – en dat is echt wat anders. Ze willen ontsnappen aan de ondraaglijke gevoelens en gedachtes waarmee ze kampen, zoals “niemand houdt van me” of “ik ben anderen alleen maar tot last”.

Het depressieve brein vervormt gedachteprocessen waardoor de toekomst heel negatief lijkt. Mensen zien zo’n gitzwarte toekomst voor zich dat het er-niet-meer-zijn het beste alternatief lijkt.’

2. Zelfdoding is vaak geen weloverwogen daad

Bij de meeste suïcidepogingen wordt het concrete plan juist kort van tevoren bedacht. Het kan dan ook helpen om de toegang tot suïcidemiddelen te bemoeilijken. Toen Groot-Brittannië een paar jaar geleden de verkoop van grootverpakkingen paracetamol verbood, daalde het aantal zelfdodingen; mensen konden niet meer impulsief een overdosis innemen.

Nederland kent sinds 2013 ook zo’n verbod. ‘En er wordt steeds meer werk gemaakt van het ontoegankelijk maken van hoogbouwdaken, spoorbanen en spoorwegkruisingen voor het publiek,’ voegt Ad Kerkhof toe.

Als de middelen wél voorhanden zijn, maakt dit de kans op een zelfdoding groter. Zo is het bekend dat mensen die een vuurwapen in huis hebben (politieagenten, militairen, leden van een schietvereniging) een veel grotere kans lopen zichzelf om te brengen.

Kerkhof: ‘En weet je welke beroepsgroep het grootste risico loopt te overlijden door suïcide? Anesthesiologen! Zij hebben de verdovende middelen binnen handbereik en weten precies hoe ze zichzelf een dodelijke dosis moeten toedienen.’

3. Zelfdoding bespreekbaar maken kan al helpen

‘Het is een heel schadelijk misverstand dat over zelfdoding praten iemand alleen maar op ideeën brengt,’ zegt Ad Kerkhof. ‘Helaas leeft het zelfs bij huisartsen en psychologen. Maar je moet er juist wél over praten. Als mensen het er niet over kunnen hebben, het idee hebben dat dat niet mág, voelen ze zich nog geïsoleerder en zijn ze minder geneigd hulp te zoeken.

Vraag er dus wél naar bij mensen die in de put zitten. Denken ze weleens hoe het zou zijn als ze er niet meer waren? En wat voor einde zien ze dan voor zich, hebben ze al concrete plannen? Je kunt alleen helpen als je weet dat die gedachten er zijn.’

Luisteren en doorvragen dus. Familie en vrienden kunnen daarna het best professionele hulp inschakelen. Op 113online.nl staat waar je terechtkunt. Het idee dat mensen die wél over zelfmoord praten die stap uiteindelijk toch niet zullen zetten, blijkt overigens evenmin waar. Ongeveer de helft van de mensen die zichzelf van het leven berooft, heeft die doodswens eerder kenbaar gemaakt.

4. Iemand die dood wil, laat zich vaak nog tegenhouden

Het is een bekend misverstand: iemand die levensmoe is, houd je toch niet tegen. Maar uit onderzoek onder mensen die zichzelf hadden willen ombrengen door van de Golden Gate Bridge in San Francisco te springen, blijkt dat contact met een hulpverlener wel degelijk kan helpen.

De onderzoekers vroegen aan mensen die van springen hadden afgezien waarom ze die laatste stap niet hadden gezet. Het antwoord luidde vaak dat ze hadden gedacht aan een gesprek met een hulpverlener of een betrokken huisarts, of ter plekke een gesprek hadden gevoerd met een vrijwilliger van een telefonische hulpdienst (bij de brug hangen speciale suicide-hotline-telefoons). Ad Kerkhof: ‘Mensen grijpen zich juist aan elke strohalm vast om het níét te doen.’

5. Juist in het voorjaar stijgt het aantal suïcidepogingen

Anders dan veel mensen denken, piekt het aantal zelfdodingen niet rond de feestdagen. De cijfers stijgen juist in het voorjaar, om rond juni het hoogtepunt te bereiken. ‘In álle landen ter wereld zien de grafieken er zo uit,’ zegt Ad Kerkhof.

‘We denken dat dat komt doordat voor mensen met suïcidegedachten in het voorjaar het contrast met de niet-depressieve medemens groter wordt. Die gaan er dan vrolijk op uit, zoeken vrienden op, maken vakantieplannen. Dat kan mensen met een depressie het gevoel geven dat ze erbuiten staan.’

Oostenrijkse onderzoekers geven nog een andere verklaring voor het verschijnsel. Zij legden in 2014 de Oostenrijkse zelfdodingscijfers van 1970 tot 2010 naast de weergegevens van die jaren en stelden vast dat de zelfmoordcijfers stelselmatig piekten als na een donkere periode de zon weer doorbrak.

Hun verklaring: zonlicht heeft een activerend effect. Voor sombere mensen kan de bijwerking daarvan zijn dat ze eindelijk genoeg energie hebben om sluimerende zelfmoordplannen ten uitvoer te brengen.

Bronnen o.a.: A. Kerkhof e.a., Suïcidepreventie in de praktijk, Bohn Stafleu van Loghum 2010 / B. Vyssoki e.a., Direct effect of sunshine on suicide, Jama 2014 / R.H. Seiden, Where are they now?, Suicide and Life-Threatening Behavior 2010 / D. Hemenway, Guns, suicide, and homicide, Annals of Internal Medicine 2014 / M. Miller, Belief in the inevitability of suicide, Suicide and Life-Threatening Behavior, 2006