Flexibel, creatief en ondernemend

Dit artikel is geschreven door een mens. Natuurlijk, zul je denken. Maar zo vanzelfsprekend is dat niet. In de Verenigde Staten wordt al jaren geëxperimenteerd met robotjournalisten die op basis van data een nieuwsartikel schrijven. Bij de Los Angeles Times bracht een robot onlangs binnen drie minuten het nieuws van een aardbeving naar buiten en was daarmee al zijn menselijke collega’s te snel af. Houdt mijn beroep nu op te bestaan?

Het is een vraag die veel mensen bezighoudt. Zo zagen secretaresses een deel van hun werk verdwijnen door de invoering van digitale agenda’s en nemen zorgrobots taken over van verpleegkundigen. Op het jaarlijkse congres van het ministerie van Sociale Zaken zei minister Asscher die keuze voor robots best te begrijpen. ‘Ze zijn goedkoop, snel, nooit ziek en vragen niet om loonsverhoging.’ Maar hij waarschuwde ook: ‘Als we niet oppassen, bouwen robots straks robots.’ En dan hebben we ook nog concurrentie van werknemers uit India of de Filippijnen die ons werk stukken goedkoper kunnen doen.

Tot zover het doemscenario; deze medaille heeft ook een andere kant. Neem de acht sollicitanten die op een selectiedag voor accountmanagers bij abn amro werden uitgenodigd. Tijdens interviews, gedurende een lunch en in de kroeg werden ze beoordeeld op gespreksvaardigheden, houding en gedrag. Naar hun studie en werkervaring was tot dan toe nooit gekeken. ‘We zochten iemand die qua persoonlijkheid past bij wat wij willen uitstralen,’ zegt Diane van Galen, businesspartner recruitment bij de bank. ‘Toen ik achteraf het cv bekeek van degene die we gekozen hadden, dacht ik: daar moeten we wel wat aan doen. Maar dat geeft niet: in een cursus financiële planning kunnen we investeren.’

Als dit voorbeeld iets duidelijk maakt, is het dat kennis en werkervaring steeds minder garantie zijn om te slagen op de arbeidsmarkt.
Maar hoe onderscheid je je wél?

1 Wees flexibel…

Door alle hierboven beschreven factoren – robotisering, mondialisering en de snelle technologische ontwikkelingen – wordt de looptijd van kennis steeds korter. De helft van de vacatures die nu online of in de krant staan, bestond vijf jaar geleden niet eens. Daarom investeren bedrijven liever in, zoals Van Galen het noemt, toekomstbestendige medewerkers: mensen die zich snel kunnen aanpassen aan veranderingen. ‘Als de vraag verandert of als zich een probleem voordoet, past dit type werknemer zich als een Barbapapa aan aan de nieuwe situatie,’ zegt Mirjam Baars. Ze is hoofd van het Career Center van de universiteit van Tilburg en verbaast zich erover dat deze noodzaak flexibel te zijn nog niet erg lijkt doorgedrongen bij jonge werknemers. ‘Ik spreek regelmatig studenten en afgestudeerden die denken: ik heb een studie gedaan en daar kan ik de rest van mijn leven mee vooruit.’

…en zo doe je dat:

Meegaan met veranderingen en blijven leren is je sterkste troef op de arbeidsmarkt van de toekomst. Dat betekent: niet afwachten tot de baas een cursus aanbiedt, maar actief zoeken naar trends in je vakgebied en een netwerk opbouwen dat je verder kan helpen.
Gebruik een vrije dag eens om mee te lopen bij een ander bedrijf of spreek af met een vakgenoot om te sparren over een vraagstuk dat je bezighoudt, tipt Martijn de Wildt van human resource adviesbureau Qidos. Om ideeën op te doen en mensen te ontmoeten, gunt hij zichzelf jaarlijks een congres in Amerika. Dat de baas niet betaalt, is volgens De Wildt geen argument om zoiets te laten: ‘We moeten leren inzien dat we zelf verantwoordelijk zijn voor onze carrière. We geven veel geld uit aan vakanties en een nieuwe televisie, waarom dan niet aan onze eigen ontwikkeling?’
Mirjam Baars noemt internet als een onuitputtelijke en goedkope bron van onderwijs. Leer bijvoorbeeld programmeren via YouTube (de Codecademy) en volg gratis colleges bij topdocenten van Harvard via Moocs. Dit zijn open colleges waarbij het lesmateriaal, dat bestaat uit video’s, tekst en cases, wordt verspreid via het web.

2 Ontwikkel je persoonlijkheid professioneel…

Nederland heeft het hoogste percentage hoogopgeleiden van Europa; vorig jaar had 38 procent van de volwassenen tot 38 jaar een hbo- of wo-diploma. Over vijf jaar naar schatting zelfs de helft. Alles wat doorsnee is, is niet onderscheidend. Werkgevers beschouwen een goede opleiding dus als basis, daarna begint de selectie pas.

En daarbij gaat het, zoals op de selectiedag van abn amro, vooral over iemands persoonlijke kwaliteiten, zegt managementdenker Jeroen Busscher. Want de manier waarop je naar dingen kijkt, relaties vormgeeft en fantaseert, kan niet worden uitbesteed of overgenomen door een robot.
In zijn boek Onbeperkt houdbaar, over de arbeidsmarkt van de toekomst, noemt hij de vier kwaliteiten die hij het belangrijkst vindt: analyseren, creëren, organiseren en overtuigen. Analyseren gaat over het in kaart brengen van complexe situaties, bijvoorbeeld ontwikkelingen in de markt. Of begrip waarom een project dreigt vast te lopen. Creativiteit ziet hij als het vermogen om vernieuwende oplossingen te verzinnen voor problemen. Organiseren betekent: mensen kunnen samenbrengen. Met overtuigingskracht, tot slot, kan iemand collega’s of klanten enthousiast maken voor een nieuw idee of de uitkomst van een analyse.
Ieder mens heeft deze competenties in huis, zegt Busscher – ‘iedereen probeert een creatieve oplossing te bedenken als hij de huissleutel is vergeten’. Maar hoe goed je in elk van de vier bent, verschilt per persoon. Gelukkig is het niet nodig om ze allemaal perfect te beheersen om toch aantrekkelijk te zijn voor werkgevers. Busscher: ‘Sterke leiders blijven belangrijk. Die kunnen goed analyseren en overtuigen, maar hoeven niet per se creatief te zijn.’

…en zo doe je dat:

Als persoonlijkheid zo belangrijk wordt, moet je daar dus op een professionele manier aandacht aan besteden, zegt Busscher: ‘Zorg dat je weet wat je kwaliteiten zijn en leer ze op een unieke manier inzetten. Deels komt die eigenheid vanzelf met de jaren, maar je kunt dat proces versnellen door jezelf en anderen te bevragen. Vraag bijvoorbeeld elk kwartaal aan zoveel mogelijk mensen: hoe zie je mij? Luister naar kritiek, maar praat vooral door over complimenten. Dan krijg je informatie over je “positieve effect” en daar moet je het van hebben. Zelf ben ik consultant, ik adviseer directies. Niet omdat ik bedrijfskunde heb gestudeerd – ik heb de Rietveld Academie gedaan – maar vanwege mijn sterke analytische vermogens. Ik hoorde vaak van mensen dat ik goed kon luisteren en zinvolle dingen zei.’

3 Maak een plan A, B, C én D…

Maar wie echt ‘houdbaar’ wil blijven, komt er niet door alleen maar te doen wat hij leuk vindt en goed kan, waarschuwt Mirjam Baars van de Tilburgse universiteit: ‘Denk er ook aan om vaardigheden te ontwikkelen waar behoefte aan is op de arbeidsmarkt.’ Baars wordt een beetje moe van het ‘passiedenken’. ‘We zeggen tegen onszelf dat de arbeidsmarkt over een paar jaar wel aantrekt, maar er zijn vakgebieden waar het echt niet beter wordt.’ Ze noemt functies in marketing en communicatie en personeelszaken omdat die bij een reorganisatie als eerste verdwijnen. En organisaties worden steeds platter, dus dat betekent minder managers en minder secretaresses om ze te ondersteunen. Baars: ‘We hebben de diepe overtuiging dat carrières gaan over zelfverwezenlijking. Maar als je niets meer verdient, wil je gewoon brood op de plank.’

…en zo doe je dat:

Spreid je risico’s en maak een plan A, B, C én D. In plan A verwoord je je dromen en ambities als iedereen op je talenten zit te wachten. Richting plan D schuif je steeds meer op naar kennis en vaardigheden waar de arbeidsmarkt behoefte aan heeft, en dat is op dit moment vooral aan ict’ers en technici.
Techniek ligt niet iedereen, maar moet je je maar overheen zetten, vindt Baars. Misschien een kleine troost: het is al genoeg als je tien procent van je tijd besteedt aan plan D.
Zelf is zij een mooi voorbeeld van haar eigen theorie: ze voorzag dat managementbanen bij de universiteit schaarser werden en volgde een mba om meerwaarde ten opzichte van collega’s te krijgen. Ook werkt ze aan haar plan D door bij de bibliotheek cursussen te volgen in ict en techniek. Ze bouwt nu zelf de website voor het onderzoeksbureau dat ze runt naast haar baan aan de universiteit. ‘Als het voor mij ophoudt bij de universiteit, kan ik mezelf snel omscholen omdat ik de basisprincipes al snap.’