Als je spijt hebt van het moederschap: ‘Ik ben superdruk en tegelijkertijd verveel ik me kapot’

Op de gekste momenten is daar ineens het ‘ik wil dit helemaal niet’-monster. Als Laura voor het eerst een stukje met de kinderwagen naar buiten gaat, loopt ze langs een speeltuin en kan ze enkel denken: wat een tijdverspilling.

Niets in haar kan zich voorstellen dat ze daar ooit met vreugde zal zitten. Of stikjaloers zijn als haar vriend Bart thuiskomt van een vergadering, omdat zij daar maar zit met dat kind. Dat kind dat zo welkom was en nu zo’n last vormt.

‘Ik wil wegrennen. Het huis uit. Weg uit de situatie, weg uit dit leven. Ik kan het gewoon niet aan.’ Het knagende gevoel dat dit niet haar leven is, dat ze een verkeerde keuze heeft gemaakt en dat ze hier nooit meer van afkomt. ‘Ik voel me zo schuldig. Mats is zo’n lief jongetje. Hij verdient een moeder die van hem geniet.’

Laura (een gefingeerde naam) heeft spijt van het moederschap. Haar verhaal komt uit het boek De verwachting voorbij van klinisch psycholoog Mirjam Meek. Daarin deelt ze eerlijke verhalen uit haar psychologiepraktijk voor jonge moeders: Meja, Centrum voor Zwangerschap en Psyche in Groningen.

Froukje Groenveld is eveneens klinisch psycholoog en werkt bij MeJa. ‘Het mag steeds meer gezegd worden dat je het ook niet zo leuk vindt, het ouderschap,’ vertelt ze. ‘Dat het soms zwaar is, eentonig of beklemmend.

Maar spijt gaat echt een gradatie verder: je wilt geen moeder zijn, maar je bent het wel. Vrouwen komen meestal pas bij ons als ze onder hun spijtgevoelens lijden, doordat ze er bijvoorbeeld depressief of angstig van worden.’

Compensatiegedrag

Spijt gaat verder dan ambivalente gevoelens hebben over het ouderschap, zegt ook de Israëlische socioloog Orna Donath in haar boek Spijt van het moederschap. Hierin beschrijft ze haar onderzoek aan de universiteit van Tel Aviv, waarvoor ze 23 moeders met spijt interviewde.

‘Als het mogelijk zou zijn om met de kennis van nu terug te gaan in de tijd, zouden deze vrouwen niet opnieuw voor kinderen kiezen. Ze vinden de voordelen van het moederzijn niet opwegen tegen de nadelen,’ zo definieert Donath hun gevoelsstaat.

Belangrijk daarbij is dat spijt hebben van de moederrol níét hetzelfde is als spijt hebben van het kind. Een vergissing die mensen die met een oordeel klaarstaan nogal eens maken.

Groenveld: ‘Deze moeders houden meestal veel van hun kinderen en zorgen er goed voor. Vaak is er – door schuldgevoelens over de spijt – juist sprake van compensatiegedrag, waardoor ze extra hun best doen. Het is dus maar de vraag of de kinderen iets van de spijt merken. Maar dat compensatiegedrag vergroot wel de druk die deze moeders vaak toch al ervaren. Ze willen het zo graag goed doen.’

Scheve rolverdeling

De redenen voor de spijtgevoelens zijn heel uiteenlopend, zegt Groenveld. ‘Het zijn eigenlijk allemaal op zichzelf staande verhalen. Vaak kunnen deze vrouwen hun ambities niet meer waarmaken, in werk of in vrijetijdsbesteding. Ze voelen zich vaak helemaal in beslag genomen door de moederrol.

Of er is sprake van een scheve rolverdeling tussen beide partners, waarbij ze het gevoel hebben er alleen voor te staan. Zeker als er daarbij ook weinig hulp komt vanuit de omgeving. Of ze streven het plaatje van de ideale moeder na dat online zo nadrukkelijk aanwezig is. De moeder die altijd zorgzaam is, geduldig en met eindeloze aandacht voor haar kroost. Daardoor voelen ze zich constant tekortschieten.’

Rooskleurige verwachtingen over het ouderschap, druk vanuit de maatschappij om moeder te worden en lastig kunnen inschatten hoe het moederschap zal zijn, spelen vaak ook een rol. Laura uit De verwachting voorbij koos bewust voor een kind: ‘Het leek mijn vriend Bart en mij fantastisch. Ik dacht dat ik er klaar voor was.’

Om haar heen kregen mensen kinderen en daardoor veranderden haar vriendschappen. ‘Ik zag hun verlangen en blijdschap. Van iemand houden, groter dan jezelf. Het leek magisch.’ De vraag of ze kinderen wilde, werd haar steeds vaker gesteld. Was het fomo – fear of missing out? Een diepgevoelde wens? Laura weet het niet. ‘Misschien was ik bang om te laat te zijn of spijt te krijgen als ik geen kinderen zou hebben.’

Bespreekbaar maken

Volgens Groenveld is het belangrijk dat we spijtgevoelens rondom het ouderschap bespreekbaar maken. Nu zijn veel moeders te bang om zich erover uit te spreken uit angst veroordeeld te worden.

‘Maar spijtgevoelens rondom het moederschap bestaan nu eenmaal, net zoals andere lastige gevoelens. Als je daar alleen mee worstelt, dan kan dat heel eenzaam voelen. Moeders met spijt adviseer ik daarom om de mensen in hun nabije omgeving in vertrouwen te nemen: hun partner, vrienden en familie.

Het delen van deze gevoelens voorkomt vaak ook dat ze erger worden. Voor de nabije omgeving geldt: luister en veroordeel niet. Denk niet “arm kind”, maar “arme moeder”. Wuif de spijtgevoelens ook niet weg omdat je je er ongemakkelijk bij voelt. Geef ze de ruimte.’

Het bespreken van spijt is daarnaast zinvol, omdat dat informatie oplevert. ‘Spijt is eigenlijk een omgekeerd verlangen. Welke delen van je identiteit, welke dromen en wensen ben je verloren sinds je kinderen hebt? Kun je daar iets van terugbrengen?’

De term ‘spijtmoeders’ die vaak gebruikt wordt in deze context vindt Groenveld negatief en stigmatiserend. ‘Alsof de spijt statisch is en een onderdeel van je identiteit. Dat kan bij sommige moeders met spijt zo zijn, maar het hoeft niet. De gevoelde spijt kan ook veranderen met de tijd.

Misschien beleef je de babytijd als zwaar en beperkend, maar vind je het gemakkelijker om meer tijd voor jezelf in te bouwen als de kinderen wat ouder zijn.

Tot slot wil ik benoemen dat we in onze praktijk ook vaders met spijt zien. Ze zijn weliswaar sterk in de minderheid – misschien omdat mannen minder snel psychologische hulp zoeken of omdat er een minder groot taboe op rust als je je als vader wat meer afzijdig houdt van de zorg voor de kinderen – maar ook bij hen komt spijt van het vaderschap voor.’

Vorm van rouw

Laura en haar psycholoog nemen de tijd om de spijt van alle kanten te bekijken: hoe ziet de spijt eruit als ze die zou visualiseren (‘Als een paars beest met tentakels en stekels’), hoe voelt de spijt en wat vertelt die haar?

In de sessies leert ze taal te geven aan haar gevoelens en er ruimte voor te maken, ‘als ware het een vorm van rouw’. Laura wil zich ontwikkelen en intellectueel uitgedaagd worden. Ze ervaart het moederschap als geestdodend: ‘Ik ben superdruk en tegelijkertijd verveel ik me kapot.’

Ze kan en durft de spijt daarna ook met haar omgeving te bespreken. Haar vriend twijfelt ook stiekem soms of dit wel de juiste keuze is geweest, bekent hij haar, en haar buurvrouw schreeuwt net te vaak tegen haar kinderen. Een vriendin vertelt dat ze zichzelf soms in slaap huilt, vanwege de vermoeidheid door de zorg voor haar kinderen.

Het voelt fijn en minder eenzaam te weten dat ze niet de enige is die met deze gevoelens worstelt. Ze besluit haar verloren passie dansen weer op te pakken. De spijtgevoelens zijn niet verdwenen, maar ze kan er nu wel mee leven.

Bronnen: M. Meek, De verwachting voorbij, Bezige Bij, 2023 / O. Donath, Regretting motherhood. A sociopolitical Analysis, Signs Journal of Women in Culture and Society, 2015