Fluisterzen – over het trance-effect van ASMR

Beautyblogger Mascha Feoktistova houdt een nog verpakt theezakje voor de camera. Ze beweegt haar wijsvinger over het papier, zodat er een knisperend geluid ontstaat. ‘Ik hou van thee,’ fluistert ze, terwijl ze nog meer zakjes uit de theedoos haalt. Minutenlang wrijft ze over de verpakkingen van de verschillende soorten thee en leest ze zacht de etiketten voor. De climax van het YouTube-filmpje komt na ruim tien minuten: Feoktistova doopt het theezakje in een beker heet water en neemt een slok.

De video is op het eerste gezicht geen publiekstrekker, eerder saai en slaapverwekkend. Toch bekeken bijna 300.000 mensen het filmpje op haar blog beautygloss.nl. Achter het gefluister en gefriemel met de theezakjes zit dan ook een hoger doel. Feoktistova en heel veel andere bloggers maken dit soort filmpjes om een mysterieuze sensatie op te roepen waar duizenden internetters elke dag naar op zoek zijn. Ze omschrijven die sensatie als een intens gevoel van ontspanning, dat hun een tintelende schedel en schouders bezorgt. Het verschijnsel heeft nog geen wetenschappelijke naam, maar wordt op internetforums aangeduid als autonomous sensory meridian response, ASMR. De tintelingen zouden worden opgewekt door rustgevende beelden en geluiden, zoals het opvouwen van handdoeken, handen die klei kneden, het open- en dichtdraaien van deksels van mayonaisepotten, het zachte roffelen van nagels op een tafel en vooral… gefluister.

Hersenstreling

De term ASMR won de afgelopen paar jaar snel aan populariteit. In 2011 werd de zoekterm nog zelden of nooit gebruikt op Google. Volgens de laatste cijfers van de zoekmachine zoekt inmiddels een half miljoen mensen per maand op deze afkorting. Feoktistova besloot ASMR-video’s te gaan maken nadat ze zelf een paar keer was geraakt door een filmpje. Ze kent het gevoel echter al sinds ze een jaar of 8 is. ‘We waren op vakantie in Frankrijk en mijn moeder kocht twee bekertjes frambozen voor me bij een kraampje. De verkoopster zette de bekertjes op een boterhamzakje. Dat zakje trok ze héél voorzichtig over de bekertjes heen.’ Het geknisper van het plastic zakje bracht Feoktistova in een soort extase. ‘Die vrouw pakte de bekertjes zó nauwkeurig in. Ik voelde tintelingen onder mijn hoofdhuid, alsof mijn hersenen werden gestreeld. Ik dacht: wat is dit voor gevoel?’

Tot nu toe is er slechts één kleine studie uitgevoerd naar ASMR. Onderzoekers van de Swansea-universiteit in Wales legden begin dit jaar een vragenlijst voor aan 475 mensen die de hersentintelingen geregeld hadden ervaren. Veel deelnemers beschreven het gevoel als een soort verhoogde concentratie. Ze vergeleken het met de focus die soms optreedt tijdens het sporten. ‘Misschien wordt ASMR wel veroorzaakt door eenzelfde soort flow,’ zo concludeerden de onderzoekers.

Neurowetenschapper Dennis Schutter vindt vooral het gefluister in ASMR-video’s interessant. Hij doet aan de Radboud Universiteit Nijmegen onderzoek naar verschillende vormen van hersenstimulatie. Toen hij las over de ‘fluisterfilmpjes’ moest hij opvallend genoeg onmiddellijk aan zijn kinderen denken. ‘Die vinden het geweldig als ik in hun oren fluister. Ze worden daar heel rustig van en raken in een soort trance.’ Zou het brein van volwassenen ook extra gevoelig kunnen zijn voor gefluister? Het is denkbaar, aldus Schutter. ‘De honderdduizenden mensen die naar de filmpjes kijken, doen dat niet voor niets. Ze ervaren iets. De vraag is hoe dat komt en welke rol het gefluister speelt.’

Extra Breinverbinding?

Niet iedereen wordt geraakt door ASMR-filmpjes. Op het blog van Feoktistova komen soms reacties als: waarom fluister je zo raar, kun je niet gewoon praten? ‘Blijkbaar ervaren zij het rustgevende gevoel niet,’ zegt ze. Het verschijnsel ASMR doet Dennis Schutter denken aan synesthesie, een verschijnsel waarbij mensen de waarnemingen van hun zintuigen door elkaar halen. Schutter: ‘Ze hebben bijvoorbeeld het gevoel dat geluiden een bepaalde geur hebben, of associëren woorden heel sterk met een bepaalde kleur.’ Dat komt vermoedelijk door extra hersenverbindingen tussen gebieden in het brein waar geluid, geur en kleur worden verwerkt. Deze verbindingen zijn bij de geboorte bij iedereen aanwezig, maar worden bij de meeste mensen ‘gesnoeid’ tijdens het opgroeien. Bij synestheten is dat niet gebeurd, luidt de theorie; ze hebben die verbindingen behouden.

Mogelijk beschikken ASMR-liefhebbers ook over een ‘extra verbinding’ in het brein, aldus Schutter. ‘Misschien activeert gefluister bij hen zowel het auditieve deel van de hersenen als het beloningssysteem, zodat ze een fijn gevoel ervaren.’ Het tintelende gevoel op de hoofdhuid is ook niet geheel onverklaarbaar. ‘Als mensen muziek horen die hun een fijn gevoel bezorgt, wordt het beloningssysteem ook geactiveerd en kan dat leiden tot kippenvel.’ Maar het wordt volgens Schutter nog een hele klus om het effect van ASMR wetenschappelijk te bewijzen. ‘Je zou proefpersonen naar ASMR-filmpjes moeten laten kijken en tegelijkertijd hun hersenactiviteit moeten meten. Pas dan is te zien of er inderdaad bijzondere verbindingen in hun brein actief worden. Tot die tijd blijft het speculeren.’

Verloren sensaties

ASMR wekt ook scepsis onder wetenschappers. Hersenonderzoeker Richard Kunert doet onderzoek naar taal, muziek en communicatie aan het Max Planck Instituut voor Psycholinguïstiek in Nijmegen. Volgens hem hoeft er voor het ASMR-effect niet per se iets speciaals in de hersenen te gebeuren. ‘Het is bijna meditatief om even niks anders te doen dan naar een saaie video te kijken. Meer dan anders ga je daardoor naar je eigen lichamelijke reactie luisteren en voel je waarschijnlijk doodgewone sensaties die anders verloren gaan in de ruis van het dagelijks leven.’
Hoogleraar muziekcognitie Henkjan Honing van de Universiteit van Amsterdam betwijfelt zelfs of het ASMR-gevoel bestaat. ‘Het bestaan van de sensatie is nog niet in wetenschappelijke studies aangetoond,’ laat hij weten. ‘Wat mij betreft berust alle aandacht voor het fenomeen tot die tijd op een misverstand.’

Feoktistova blijft in elk geval ASMR-filmpjes maken, en ze gebruikt ze niet alleen op haar blog. ‘Ik lig ’s avonds vaak lang wakker, omdat ik een avondmens ben. Maar als ik een ASMR-video kijk op mijn iPad, val ik bijna onmiddellijk als een blok in slaap.’

Ben je gevoelig voor ASMR? Doe de test! 

3 populaire ASMR-kanalen op YouTube:
1 Gentlewhispering
Op het YouTube-kanaal Gentlewhispering fluistert de Russische Maria haar kijkers naar een ‘hersenorgasme’ door verhaaltjes te prevelen en handdoeken op te vouwen.

2 TheWaterwhispers
Ilse Blansert, een Nederlandse ASMR-artiest, maakt hier ontspannende geluiden door stenen tegen elkaar te tikken, kledingritsen heen en weer te bewegen en een pot mayonaise open en dicht te draaien.

3 Albinwhisperland
Een Amerikaanse ASMR-artiest die zich vooral onderscheidt met video’s van haarmassages en het maken van tekeningen.