Frenemies: met zulke vrienden heb je geen vijanden nodig

Met zulke vrienden heb je geen vijanden nodig

‘Onze vriendschap was altijd geweldig,’ vertelt Deborah (29), ‘hij was my gay best friend. Stijlvol, lief en ontzettend grappig. Ik was single en samen maakten we alle steden van Europa onveilig – feesten, drank, drugs.

We waren echte partners in crime en ontzettend close. Hoewel hij wel ooit zei dat er voor mij “echt geen prins op een wit paard in zat”. Alsof hij het me niet gunde, en me voor zichzelf wilde houden.’

Dat claimende trekje merkt ze pas goed sinds ze getrouwd is en een kind heeft. ‘Mijn vriend blijft maar beledigd reageren als ik naar huis moet om mijn kind op te halen, of ook eens uit wil met mijn man. Dan moet ik nog weken aanhoren dat ik een onbetrouwbare vriendin ben.’

Dit jaar was Deborah rond de verjaardag van haar vriend behoorlijk gestrest. De traditie wil dat ze die samen uitbundig vieren, ergens in een hippe stad. Maar dit keer had ze andere verplichtingen.

‘Zoals verwacht kwam het me op een hoop verwijten te staan. Ik houd mezelf maar voor dat hij het niet zo bedoelt en me mist. Want ik hou van hem, hij houdt van mij en uiteindelijk zijn we er voor elkaar. Maar ik neem wel wat meer afstand. Ik heb andere prioriteiten en ik wil dat gezeur niet altijd aanhoren.’

Wie dit verhaal herkenbaar vindt, is niet de enige. Al binnen twee dagen reageerden meer dan negentig mensen op een oproep op de Facebook-pagina van Psychologie Magazine: wie wil zijn of haar ervaringen met ‘ambivalente relaties’ delen?

In zo’n ambivalente vriendschap bestaan positieve en negatieve gevoelens naast elkaar: warmte, steun en liefde, maar ook jaloezie, kritiek en afwijzing.

In een Amerikaans onderzoek in 2009 werd proefpersonen gevraagd hun relaties te beoordelen. De onderzoekers konden daaruit opmaken dat gemiddeld de helft van alle relaties die we hebben ambivalent is, ongeacht onze leeftijd, sekse of de sociale groep waartoe we behoren.

Een deel van die relaties hebben we met familieleden; logisch, want die kies je niet uit, en ze laten vallen is lastig. Maar verrassend genoeg laten we vrienden ook niet vallen. En die kiezen we wél zelf uit.

Mentaal en fysiek lijden

Lezeres Babette, 27 ontdekte dat de vrouw die ze in vertrouwen nam – op aandringen van de vrouw in kwestie – tegelijkertijd een wel heel innige band met haar vriend aan het opbouwen was.

En ja hoor, de gesprekken gingen over de relatieproblemen tussen Babette en haar vriend. ‘Er knaagde altijd wel iets, maar ze was mijn beste vriendin. Ook toen mijn vriend begon te zeggen dat hij liever met haar ging snowboarden dan iets leuks met mij te doen slikte ik het, want ik wilde ze allebei niet kwijt.’

Amerikaanse onderzoekers beschrijven de mate van ambivalentie in een relatie met behulp van een matrix waarin positiviteit en negativiteit tegen elkaar worden afgezet. Vriendschappen die eenduidig positief zijn, ondersteunen ons.

Vriendschappen die vooral negatief zijn, komen weinig voor. Relaties die zowel weinig positief als weinig negatief zijn, laten ons redelijk onverschillig.

Ambivalente relaties scoren hoog op zowel positieve als negatieve aspecten, en dat zijn dan ook de relaties waar mensen het meest onder lijden. Mentaal, maar ook fysiek, zo ontdekten dezelfde onderzoekers in verschillende experimenten.

Drie dagen nodig om af te kicken

Van vriendschap – of eigenlijk: sociale steun – is bekend dat die positieve effecten op onze gezondheid heeft. Mensen met een sociaal netwerk hebben minder last van ziekte en depressie, en leven over het algemeen ook langer.

Maar bijna geen enkele vriendschap is alleen positief; als je niet alleen bent, is er immers ook kans op conflict, kritiek, jaloezie en afwijzing.

‘Als ik te veel tijd doorbreng met mijn vriendin, die ik al zeker dertig jaar ken, voel ik me daarna vreselijk,’ zegt een collega. ‘Vroeger keek ik altijd tegen haar op, maar nu we meer gelijkwaardig zijn, voelt dat vreemd en onwennig. Tegelijk is het heel intens. Als ze langs is geweest voel ik me ongelukkig en heb ik drie dagen nodig om af te kicken.’

Wanneer relaties zowel positief als negatief zijn, wegen de positieve effecten dan nog op tegen de negatieve? Kan de stress die ambivalente vrienden je bezorgen, een negatief effect hebben op je gezondheid?

Om dat te testen vroegen Julianne Holt-Lunstad en haar mede-onderzoekers aan de Brigham Young-universiteit in Utah vrijwilligers om drie dagen lang een bloeddrukmeter te dragen. Ook moesten zij in een dagboek bijhouden wie ze langer dan vijf minuten ontmoetten.

Hun bloeddruk bleek omhoog te schieten wanneer ze ambivalente vrienden spraken – zelfs meer dan bij mensen aan wie ze een hekel hadden maar die ze niet konden vermijden, zoals klasgenoten of collega’s.

Holt-Lunstad: ‘Dat komt waarschijnlijk doordat je van mensen die je niet mag ook weinig verwacht, terwijl ambivalente vrienden onvoorspelbaar zijn. Je hebt hoop, die vaak vergeefs blijkt. Die teleurstelling, of de angst voor teleurstelling, geeft stress.’

In een vervolgonderzoek vroeg ze mensen om positieve en negatieve gebeurtenissen uit hun leven na te vertellen aan zowel onvoorwaardelijk positieve vrienden als aan ambivalente vrienden. Ook nu bleek dat proefpersonen een significant hogere bloeddruk hadden wanneer ze moeilijke ervaringen deelden met hun ambivalente vrienden.

Maar wat erger was: als de ambivalente vriend vervolgens troost of steun bood, werd die door de proefpersoon beoordeeld in het licht van eerdere, negatieve ervaringen. Met andere woorden: de proefpersonen hadden ook geen baat bij de positieve aspecten van de vriendschap.

Ze gaven reacties als ‘Mijn vriendin zegt het om goed voor de dag te komen in dit onderzoek.’ Het lijkt er dus op dat bij ambivalente relaties de negatieve effecten groter zijn dan de positieve effecten, wat ze potentieel slecht voor onze gezondheid maakt. De onderzoekers waarschuwen wel dat er meer langetermijnonderzoek nodig is om dat te bevestigen.

Loyaal tegen de klippen op

Hoog tijd om eens stevig op te ruimen in het bestand van onze ambivalente vriendschappen. Weg met zulke friend-enemies, kortweg frenemies – ze zijn vervelend en schadelijk voor je gezondheid. En trouwens, de meesten van ons houden nog zo’n 50 procent relaties over die wél overwegend positief zijn.

Toch blijkt het in veel gevallen niet zo simpel te liggen. Zelfs van zeer negatieve relaties nemen mensen niet snel afstand, ontdekten Julianne Holt-Lunstad en collega Briahna Bushman. Ze besloten onderzoek te doen naar het waarom.

Veel ondervraagden zeiden dat de positieve aspecten van de relatie vaak opwogen tegen de negatieve. Ze konden de vriend of vriendin in kwestie toch niet missen. ‘Ik hou gewoon van haar,’ zegt ook een lezeres die steeds wordt afgewezen door haar voormalige beste vriendin. ‘Dat is belangrijker dan dat ze me soms pijn doet.’

Net zo hoopt Deborah dat haar vriend op den duur wel bijdraait, en Niels hoopt hetzelfde van zijn jeugdvriend. Verrassend genoeg werd in het onderzoek zelden genoemd dat de vriend om praktische redenen moeilijk ‘weg te doen’ was, bijvoorbeeld omdat hij of zij in de buurt woonde, een collega was, of behoorde tot een gezamenlijk netwerk.

Voor verreweg de meeste deelnemers aan het onderzoek kwamen de belangrijkste redenen om vast te houden aan hun frenemy voort uit een innerlijke overtuiging: ze vonden zélf dat ze de relatie niet zomaar konden beëindigen.

Omdat ze van zichzelf loyaal moesten zijn, omdat ze een ethisch-religieuze overtuiging hadden, omdat de vriendschap al zo lang duurde of omdat ze ook goede tijden hadden gekend.

Zo schrijft Marianne (32) naar aanleiding van de Facebook-oproep dat ze de relatie met de vriendin die haar altijd gebruikt en zelf eigenlijk nooit iets terugdoet, niet wil verbreken. Sterker, Marianne blijft gewoon voor haar betalen.

‘Misschien komt er wat medelijden bij kijken. Maar de belangrijkste reden is dat ik haar al ken vanaf de basisschool, en dat we vroeger altijd goede vriendinnen waren.’

De meeste ondervraagden wilden er ‘zijn’ voor de ander, of het paste niet in hun zelfbeeld om ‘iemand te zijn die vrienden laat vallen’. Wellicht, zo suggereren Holt-Lunstad en Bushman, vergen ambivalente relaties meer investeringen van mensen. En daardoor is hun betrokkenheid bij de relatie en hun gevoel van verplichting groter.

Het goede voorbeeld

Een leven met frenemies is dus geen onverdeeld genoegen, maar zonder lukt ook niet echt. Een slimme vriendin van me merkt op dat ze eigenlijk het meest geleerd heeft van haar ambivalente relaties. ‘Juist omdat het schuurt en irriteert, ga ik nadenken,’ zegt ze.

‘Over mijn eigen rol daarin. Ik erger me bijvoorbeeld aan het feit dat ze zo snel met haar oordeel klaarstaat. Maar het doet me ook inzien dat ik met mijn eeuwige genuanceer soms nergens kom.’ Janet (53) had een ernstig conflict met een werkvriendin. Ze vertelt dat ze zichzelf zó tegenviel, dat ze er nog lang over heeft lopen nadenken.

Voor wie zich inmiddels met zweet in de handen af zit te vragen wat hij of zij nu aan moet met die ambivalente vriend of vriendin, heeft onderzoekster Holt-Lunstad een aantal tips.

‘Het beste advies dat ik kan geven is: kijk of je er zelf iets aan kunt doen om de relatie positiever te maken. Wees in elk geval zelf de vriend die je zou willen hebben: als je er een hekel aan hebt dat die vriend door je heen praat, doe dat dan zelf ook niet.’

Situaties of onderwerpen die je als pijnlijk of stressvol ervaart, kun je volgens haar maar beter proberen te vermijden. Als je vriendin je altijd belachelijk maakt wanneer je over je hobby praat, heb het er dan niet over. Als ze altijd te laat of helemaal niet komt opdagen, maak dan een alternatief plan wanneer je afspreekt.

Ook belangrijk is het volgens Holt-Lunstad om te proberen neutraler te kijken naar gedrag dat je als pijnlijk ervaart. Wanneer een vriendin altijd door je heen praat, bedenk dan dat het geen desinteresse hoeft te zijn, maar dat het misschien enthousiasme is, of dat bepaalde zaken haar erg hoog zitten.

Als je ervoor kiest om de vriendschap vast te houden, zit er maar één ding op: het negatieve gedrag van je frenemy niet te persoonlijk nemen.

Bronnen o.a.: J. Holt-Lunstad e.a., Social relationships and mortality risk: A meta-analytic review, PLos Medicin, 2010/ B. Uchino e.a, Social relationships and health: Is feeling positive, negative, or both (ambivalent) about your social ties related to telomeres?, Health Psychology, 2012 / B. Bushman, J. Holt-Lunstad, (…) Why we don’t end those frustrating relationships, Journal of Social and Clinical Psychology, 2009 / J. Holt-Lunstad, B. N. Uchino e.a., (…) The impact of ambivalence in friendships on cardiovascular functioning, Annual of Behavioral Medicine, 2007