Psychopaat of toch een narcist?

Psychopathie betekent letterlijk ziels- of geestesstoornis (van psyche: geest, en pathos: ziekte, of patheia: lijden). Deze stoornis is voornamelijk genetisch bepaald.

Van het duistere drietal hangt psychopathie het sterkst samen met antisociaal gedrag en criminaliteit. De psychopaat voelt geen angst of agitatie in situaties waarin de meeste mensen dat wel zouden doen.

In een klassiek onderzoek liet Robert Hare, expert op het gebied van psychopathie, zijn proefpersonen kijken naar een klok die aftelde tot ze een milde schok zouden krijgen. ‘Normale’ mensen zweetten in afwachting van de schok, wie hoog scoorde op psychopathie niet.

De onverstoorbaarheid van een psychopaat betekent volgens Daniel Goleman dat dit type gevaarlijk kan zijn ‘op een manier die je zelden ziet bij de machiavellist of de narcist‘. De psychopaat is net als de narcist goed in misleiding, manipulatie en liegen, maar vindt het niet erg als hij daarop wordt betrapt.

Psychopathie is de beste voorspeller of iemand die achter tralies zit, nogmaals de fout in zal gaan. De psychopaat herkent zich in uitspraken als: ‘ik ben weleens gearresteerd’ en ‘ik ben minder sentimenteel dan andere mensen’.

Zo herken je een psychopaat

Een psychopaat:

• Ervaart zelden schaamte, schuldgevoel, spijt of wroeging.
• Maakt zich geen zorgen over de invloed van zijn gedrag op het welzijn van anderen.
• De psychopaat heeft oppervlakkige emoties en is impulsief.
• Is op zoek naar sensatie, gebruikt vaak drugs en alcohol en kan zich schuldig maken aan delinquent gedrag.
• Verheerlijkt zichzelf, maar een psychopaat doet dat minder dan een narcist, zegt onderzoeker Paulhus.
• Kan charismatisch, charmant en overtuigend overkomen. De psychopaat denkt bovendien dat hij zich niet aan de regels hoeft te houden die in de maatschappij gelden.
• Heeft geen realistische langetermijndoelen en plannen, maar leeft een nomadisch en richtingloos bestaan.
• Ontploft snel en reageert direct en genadeloos. Ook is een psychopaat wraakzuchtig.
• Lacht om negatieve humor, oftewel grappen ten koste van anderen en zichzelf. Bovendien gebruikt de psychopaat sarcasme om mensen te kwetsen.
• Heeft veel korte relaties. Een psychopaat kan er bijvoorbeeld zonder wroeging vandoor gaan met iemand anders’ geliefde. Psychopathie hangt van de drie het vaakst samen met stalking, blijkt uit onderzoek door Paulhus. De psychopaat vertoont vaker seksueel afwijkend gedrag. Soms gaat een psychopaat relaties aan om zijn partner financieel uit te kleden.

De psychopaat op de werkvloer

De psychopaat werkt graag in beroepen waarin hij macht heeft over anderen, zegt Paul Babiak, auteur van Snakes in suits. Net als de machiavellist heeft de psychopaat een voorkeur voor bedrijven waar organisatorische chaos heerst, bijvoorbeeld door een reorganisatie.

Bovendien wisselen psychopaten net als narcisten geregeld van baan (en partner), om verveeldheid en monotonie te vermijden.

Volgens sommige onderzoekers is het gebrek aan angst van de psychopaat niet alleen een voedingsbodem voor crimineel gedrag, maar ook voor onbevreesd leiderschap en heldendom.

Verschil psychopaat en sociopaat

Soms wordt in plaats van de term psychopaat ook de term sociopaat gebruikt. Maar wat is het verschil tussen een psychopaat en een sociopaat? Deze karaktertypen hebben beiden een antisociale persoonlijkheidsstoornis.

Volgens expert Robert Hare wordt de term sociopaat gebruikt door mensen die denken dat de aandoening voortkomt uit sociale omstandigheden. De term psychopaat wordt gebruikt door mensen – onder wie hijzelf – die denken dat er ook biologische en genetische componenten aan ten grondslag liggen.

De narcist

De machiavellist

Duister trio: de narcist, de machiavellist, de psychopaat