We zijn massaal het contact met ons lichaam verloren (en dit is waarom dat erg is)

Je bent lichtgeraakt (of gewoon ontzettend chagrijnig), maar hebt geen idee waarom. Later bedenk je: o, wacht even, ik heb nog niet geluncht. Of je zit al uren op je toetsenbord te rammen voordat je opmerkt dat je in elkaar gedoken zit – vandaar dat die nek nu helemaal vastzit. Of je kletst honderduit op een gezellige borrel en pas als je naar buiten stapt, voel je hoe moe je bent.

Deze voorbeelden zullen voor de meesten van ons herkenbaar zijn. We merken lang niet altijd de signalen op die ons lichaam uitzendt. Als dat een keertje voorkomt, is dat niet zo erg. Maar gebeurt het structureel, dan komen we in de problemen. Niet alleen vergt ons lichaam zorg, we lopen zo ook het risico alarmsignalen te missen waarmee we erger kunnen voorkomen. Het oppikken van de innerlijke signalen van ons lichaam; die te voelen, toe te laten en op waarde in te schatten, wordt in de wetenschap Interoceptive awareness genoemd, oftewel: lichaamsbewustzijn.

Te weinig lichaamsbewustzijn

Het populairwetenschappelijke Scientific American publiceerde een blog waarin werd gesteld dat we massaal het contact met ons lichaam zijn verloren. Als we lichamelijke ongemakken al registreren, gaan we doorgaans voor een snelle fix, zoals paracetamol. Onderzoeken wat de oorzaak is van pijn en daar iets aan doen, komt vaak niet eens in ons op. Medicijngebruik, maar ook de continue afleiding van smartphones, tablets en wat al niet meer, hebben ervoor gezorgd dat we ons minder bewust zijn van ons lichaam.

Interceptie of lichaamsbewustzijn staat al langer op de wetenschappelijke kaart. De aandacht ging in eerste instantie vooral uit naar de mogelijk schadelijke effecten ervan. In extreme mate letten op de signalen van ons lichaam kan namelijk een voedingsbodem zijn voor angst en hypochondrie. Maar met de komst – en bewezen effectiviteit – van mind-body-activiteiten (zoals yoga en pilates) en mindfulness verschoof de aandacht meer naar de positieve effecten.

En dat is niet alleen voor ons lichaam zelf belangrijk, maar ook voor ons gemoed. Die twee opereren immers als een geheel: hoe we ons fysiek voelen, is van invloed op hoe we ons emotioneel voelen en vice versa. Vandaar dat er bijvoorbeeld een woord is voor boosheid die eigenlijk voortkomt uit honger: hangry – een samentrekking van hunger en angry.

Heilzaam voor lichaam en geest

Meer in contact staan met ons lichaam zorgt ervoor dat we ook psychisch beter in ons vel zitten, ontdekte de Duitse arts en hoogleraar Wolf Mehling. Andersom speelt het hebben van een laag lichaamsbewustzijn, een behoorlijke rol bij allerlei psychische aandoeningen, zoals angst-, stemmings- en eetstoornissen.

Wie zich meer bewust is van zijn lichaam is er bovendien tevredener over, bleek uit recent onderzoek onder ruim zeshonderd Britten. En dat stond los van leeftijd en BMI. Lichaamsbewustzijn gaat dus kennelijk hand in hand met lichaamstevredenheid, ongeacht je leeftijd en eventueel overschot aan kilo’s.

Nu komt wellicht de kip/ei-vraag op, want hoe steekt het verband in elkaar? Helpt lichaamsbewustzijn om angst en depressie op afstand te houden en ons kwiek en knap te voelen? Of zorgt lichaamstevredenheid en het ontbreken van gevoelens van angst en depressie, dat er meer ruimte in ons hoofd is om op de signalen van ons lichaam te letten? Langlopende onderzoeken zullen daar ongetwijfeld meer licht op werpen. Maar hoe het ook zij, een flinke dosis lichaamsbewustzijn is heilzaam – voor lichaam én geest.

Doe test: hoe goed luister jij naar lichaam

Met deze test kom je erachter in hoeverre je signalen van je lichaam oppikt en ernaar luistert. Dus eigenlijk hoe goed je voor jezelf zorgt. Het goede nieuws: alleen al door het maken van de test vergroot je je lichaamsbewustzijn. Dat helpt je ook nog eens om de gevoelens en gedachten van anderen beter te begrijpen, blijkt uit onderzoek. En dat is natuurlijk een mooie bonus.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in maart 2020

Bronnen o.a: B. Bornemann e.a., Differential changes in self-reported aspects of interoceptive awareness through 3 months of contemplative training, Frontiers in Psychology, 2015 / A. W. Hanley e.a., Holding the body in mind. Interoceptive awareness, dispositional mindfulness and psychological well-being, Journal of Psychosomatic Research, 2017 / W. E. Mehling e.a., The Multidimensional Assessment of Interoceptive Awareness, Version 2 (MAIA-2), PLOS One, 2018 / J. Todd e.a., Multiple dimensions of interoceptive awareness are associated with facets of body image in British adults, Body Image, 2019