HSP en relaties – ben ik te lastig?

Ik ben gelukkig getrouwd met een ontzettend lieve man die niet ongevoelig is, maar zeker geen HSP. Dat verschil tussen ons levert soms lastige situaties op en veel compromissen.

Toen we elkaar nog niet lang kenden, gingen we een weekendje naar Parijs. We waren verliefd, maar kregen desondanks ruzie omdat hij elk hoekje van het Louvre wilde zien, terwijl ik na één vleugel al meer dan genoeg indrukken had gehad.

Nadat ik – toch maar – achter hem aan was gesjokt langs honderden schilderijen en Etruskische, Romeinse en Egyptische beeldjes, plofte ik bloedchagrijnig en overprikkeld op het gras van de Tuilerieën. Hij werd boos en snapte niet waarom ik zo kortaf deed. Ik wilde alleen maar eten, drinken, achter mijn zonnebril verdwijnen en geen gezeur aan mijn hoofd.

Inmiddels – zeven jaar en twee kinderen verder – begrijpen we elkaar beter. Hij gaat lekker in zijn eentje door de uithoeken van een museum, terwijl ik op een fijn plekje tot rust kom en op hem wacht. Dat werkt wel, maar mijn prikkelgevoeligheid als HSP en ons verschil daarin heeft nog wel invloed op onze relatie en hoeveel we samen kunnen beleven.

Hij wil vaak meer, ik minder. Of ik wil ook meer, maar als ik meer doe, dan betaal ik daarvoor uiteindelijk een prijs. Ik raak overprikkeld, word moe en humeurig en ik trek me terug. En dat is lastig voor ons allebei.

Gekmakend gekriebel

Om iets te leren over hooggevoeligheid in liefdesrelaties heb ik me aangemeld voor een speciaal HSP-relatieweekend in een eeuwenoude boerderij in het Noordhollands Duinreservaat. In een grote kring zitten mannen en vrouwen, jong en oud.

Sommige deelnemers zijn single, andere al veertig jaar getrouwd, sommige hebben hun partner meegenomen, de meeste – zoals ik – lieten die thuis. Er zijn mensen die een relatie hebben met iemand die ook een HSP is, anderen hebben een niet-hooggevoelige partner.

Workshopleidster en auteur Susan Marletta Hart legt uit waarom HSP’s vaak moeilijk een balans kunnen vinden in een relatie. ‘Ze kunnen intens naar nabijheid en intimiteit verlangen, maar tegelijkertijd leidt nabijheid vaak tot overprikkeling. In reactie daarop nemen ze vaak afstand.’ Voor mij is dat heel herkenbaar, en het is al fijn om eens te horen dat dit een patroon is dat hoort bij hooggevoeligheid.

Voor mijn partner is het vaak maar moeilijk te begrijpen. Als we een film kijken en hij kriebelt onnadenkend in mijn nek, kan ik helemaal verstijven. Niet omdat ik hém vervelend of onaantrekkelijk vind, of omdat ik niet van lichamelijk contact hou, maar omdat het gefriemel zo intens voelt dat het alles overheerst.

Ik kan de film dan niet meer rustig volgen, voel alleen nog maar dat gekmakende gekriebel. Ik heb liever een stevige arm om me heen, maar die arm moet dan wel stil blijven liggen tijdens de film, anders ben ik afgeleid. Al die voorwaarden… ik begrijp heel goed dat mijn partner die niet snapt.

Relatie met een HSP

Is het niet gewoon lastig om een relatie te hebben met een HSP? Marletta Hart, zelf ook hooggevoelig, wil daar geen hard antwoord op geven: ‘Maar ik neig ernaar ja te zeggen,’ reageert ze bedachtzaam.

‘Ze zijn kwetsbaarder, hebben sneller last van kleine dingetjes. Het luistert allemaal heel nauw voor een hooggevoelig mens. Een relatie met een HSP kan daardoor echt een uitdaging zijn.

Sensitieve mensen kunnen bovendien wat gecompliceerder zijn op het gebied van hechting. Ik zie dat vaak bij mijn cliënten. Omdat ze ook als kind al sensitiever waren dan gemiddeld, vermoed ik dat HSP’s eerder dan robuustere kinderen onveilige hechtingsstijlen ontwikkelen.

Ze voelen spanningen tussen hun ouders, ze raken eerder uit balans als er niet goed met ze wordt omgegaan. Daaruit kan angst voor intimiteit voortkomen, of een beschermingsmechanisme als jezelf afsluiten.’

Het andere uiterste komt ook voor, zegt Marletta Hart: ‘Iemand met HSP verliest zichzelf dan in een relatie, past zich te veel aan, cijfert zichzelf weg en stelt geen eisen. Dat kan zelfs tot een ongezonde relatie leiden waarin de HSP misbruikt wordt’.

Het thema hooggevoeligheid in relaties maakt veel los, weet Marletta Hart uit ervaring. Juist doordat het raakt aan ongezonde patronen die vaak ontstaan zijn in de kindertijd.

Gelukkig is er tijdens dit weekend veel vrije tijd voor strand- en duinwandelingen, yogales, massages of lekker lezen in de tuin en serre van de boerderij, zodat de HSP’s kunnen bijkomen en alles kunnen verwerken.

In de denkmodus

Als we de volgende dag een oefening doen om onze grenzen te voelen en te bewaken in contact met anderen – een lastig thema voor HSP’s – merk ik dat ik al heel snel een stopgebaar maak als iemand te snel op me af stormt.

Een situatie die veel spanning bij me oproept en waardoor ik in de denkmodus schiet. Is het niet lullig voor die ander dat ik haar zo snel stopte? Wat zal zij nu van me denken? Waarom voel ik me toch zo gespannen? Hoe kan ik haar duidelijk maken dat ze zich niet afgewezen moet voelen?

Gedachten en gevoelens die ik ook heb bij zo’n tv-kriebelmoment met mijn partner. Ik ben vooral met de ander en de omstandigheden bezig. Ook dat blijkt een typische kwaal van hooggevoeligen.

Marletta Hart tekent een liggende balk op een whiteboard en verdeelt die in drie vakken. Links tekent ze twee poppetjes in een cirkel. ‘Dit is de toestand van versmelten, samen in een bubbel zitten.’

En rechts tekent ze een poppetje alleen in een cirkel. HSP’s bevinden zich meestal in een van deze twee uiterste toestanden. Terwijl er ook nog een toestand in het midden is: bij elkaar zijn en toch ‘in je eigen energieveld’.

Ze tekent twee poppetjes samen in een vak, maar in eigen cirkels. ‘Deze toestand – bij iemand zijn, en toch vooral met je eigen ding bezig zijn – is voor HSP’s vaak heel erg lastig.’ Dat herken ik.

Rustig een boek lezen of me ergens op concentreren terwijl mijn partner of iemand anders in dezelfde ruimte is, lijkt voor mij vrijwel onmogelijk. Ik ben me continu bewust van de aanwezigheid van de ander, zijn emoties, zijn behoeftes.

Ik kan dat bijna niet blokkeren. Om tot mezelf te kunnen komen, móét ik alleen zijn. Ik vind dat best jammer, ik zou wel meer rust willen voelen in aanwezigheid van anderen. En zeker bij mijn man.

Alleen en toch samen

Maar hoe doe je dat in godsnaam: samen zijn en je níét bezighouden met de ander? Marletta Hart: ‘Richt bewust 95 procent van je aandacht op jezelf, je lichaam of op de activiteit die je aan het doen bent, en maar 5 procent op de ander.

Je kunt dat trainen met meditatie- en visualisatie-oefeningen. Soms helpt het om een begrenzing tussen jezelf en de ander te visualiseren. Ik zet zelf vaak een koptelefoon op met mijn eigen muziek, dan kan ik heerlijk samen met mijn partner op de bank zitten.’

Een andere deelnemer vertelt dat zij en haar eveneens hooggevoelige partner regelmatig een stiltetijd afspreken om dat samen-en-toch-alleen-met-jezelf-zijn te bevorderen.

Ik bedenk me dat ik zoiets in mijn relatie niet snel zou durven voorstellen. Mijn man is best dominant en kan snel boos reageren, en ik vertel hem eigenlijk maar zelden wat mijn behoeftes zijn. Ik pas me aan en trek me gewoon terug als het me teveel wordt.

Maar een alleraardigste niet-hooggevoelige jongen merkt op: ‘Wij niet-HSP’s hebben er behoefte aan heel duidelijk te horen wat jullie nodig hebben. Voor jullie is dat aanvoelen zo vanzelfsprekend, maar dat is het voor ons niet.’

Goed punt. Ik hoop toch nog wel vaak dat mijn partner vanzelf wel aan me ziet wat ik nodig heb. Maar hoe jammer het misschien ook is dat hij die subtiele signalen niet oppikt, ik kan hem dat niet echt kwalijk nemen. En ten tweede: als ik wil dat er iets voor mij verbetert op dit vlak, dan moet ik daar zelf voor zorgen. Me uitspreken dus.

De HSP beweegt in een relatie teveel mee

Hoe ik die communicatie kan verbeteren, komt tijdens de laatste workshop aan bod. ‘Hooggevoeligen zijn als kind meestal niet lastig en rebels geweest, eerder voegend,’ zegt Marletta Hart.

‘Ze houden rekening met de gevoelens van anderen. Ook op latere leeftijd gaan ze conflicten liever uit de weg. Ze communiceren horizontaal, zoals ik dat noem. Dat betekent dat ze gericht zijn op harmonie, consensus, verbinden en verzorgen.

Dat komt mede doordat ze empathisch zijn en dus ook altijd het standpunt van de ander zien. We mogen wel wat meer verticaal communiceren. Oftewel gericht zijn op winnen, egoïstisch denken, je eigen positie willen versterken en het conflict niet schuwen.’

Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Als we rollenspellen doen waarin we een lastige thuissituatie naspelen, valt op hoe de hooggevoeligen, zelfs als ze zelf denken behoorlijk assertief te zijn, nog steeds meevoelend en -denkend blijven.

Ook ik blijf maar steeds ‘in de verbinding’, zegt Marletta Hart als we de opvliegendheid van mijn partner en mijn reactie daarop naspelen. Pas de derde keer dat mijn licht ontvlambare echtgenoot – gespeeld door een deelneemster met theatertalent – met veel kabaal ontploft omdat zijn computer niet doet wat hij wil, zeg ik echt duidelijk dat ik last heb van zijn heftige boosheid om, in mijn ogen, relatief onbelangrijke dingen.

En dat ik wil dat hij daar wat aan doet. Maar dat gaat niet zonder emotie. Zo onnatuurlijk voelt het voor mij om niet met de ander mee te bewegen maar mijn grens aan te geven.

Wat wél fijn is

In een later gesprek met Marletta Hart bespreek ik mijn dilemma bij het grenzen aangeven. Het temperament van mijn partner hoort bij hem, en heeft ook heel mooie kanten. Ik hou van zijn enthousiasme en zijn passie.

Hij moet kunnen zijn wie hij is, vind ik. Ik wil hem daarin niet belemmeren door te zeggen dat hij niet mag praten, of niet met zijn vuist op tafel mag slaan.

Hoe nobel die gedachte ook is, de keerzijde ervan is dat ik het probleem bij mezelf leg: ik heb er last van doordat ik te gevoelig ben.

Marletta Hart: ‘Dat is onterechte zelfafwijzing. Het is maar net wat je perspectief is. In onze cultuur is ruimte innemen, luidruchtig zijn en veel praten meer de norm dan rustig en op de achtergrond zijn. In Azië wordt dat laatste juist meer gewaardeerd.’

Het is waar dat ook hij een behoorlijke handleiding heeft, niet alleen ik. En we zullen – net als iedereen die een fijne relatie wil, HSP of niet – met elkaars gebruiksaanwijzing rekening moeten houden.

De spelbreker en de zeurpiet

Maar als gevoelige ben je zo vaak de remmende factor. De spelbreker, de zeurpiet. Degene die van alles niet wil. Door mij kan mijn man al niet meer op vakantie naar de ‘gezellig drukke’ campings waar hij zo gelukkig van wordt.

Ik gruwel namelijk van dat soort oorden waar je zintuiglijk wordt meegesleept in de leefritmes van andere mensen. En hij kan door mij ook niet meer lekker samen onder één deken slapen. Ik doe dan namelijk geen oog dicht. Geen leuke rol, vind ik.

Marletta Hart: ‘Als je lang overprikkeld bent geweest, ben je inderdaad gefocust op wat je allemaal niet meer wilt. Probeer ook eens te bedenken waar je wél zin in hebt, wat je wél fijn vindt om samen met je partner te doen. En spreek dat ook duidelijk uit.’

Dat vind ik een goed advies en positief uitgangspunt waarmee ik aan de slag kan als ik thuiskom. Ik wil namelijk wel graag met mijn man dansen. Ik wil graag tegen hem aan kruipen op de bank.

En ik wil dichter bij elkaar komen, door ook de lastige punten open en eerlijk te bespreken. Als ik dat bij thuiskomst meteen in praktijk breng en bespreek wat ik dit weekend heb gedaan, merk ik al dat het werkt.

Er ontstaat ruimte om samen te lachen over onze lastige eigenschappen en we vinden elkaar meteen weer een stuk leuker. ‘Een relatie kan voor iemand met HSP en zijn of haar partner een behoorlijke uitdaging zijn,’ zegt Marletta Hart.

‘En als het niet lekker loopt, kan de hooggevoelige daar erg onder lijden. Toch kun je als HSP en niet-HSP een heel gelukkige relatie hebben als je rekening weet te houden met elkaars gevoeligheden. Dan heeft iemand die hooggevoelig is heel veel liefde te geven.’