We hebben allemaal graag gelijk. Vaak weten we ook zeker dat we gelijk hébben. En om de ander daarvan te overtuigen, trekken we van alles uit de kast – óók redeneringen die niet kloppen, maar wel aannemelijk lijken. Deze drogredenen zijn in feite wolven in schaapskleren: het zijn slechte argumenten die zich voordoen als goede.
Bernhard Schlink: ‘We leven voortdurend met kleine en grotere leugens’
Bernhard Schlink (67) werd op zijn 51ste wereldberoemd met zijn roman De Voorlezer. Het bracht hem s...
Overtuigend en steekhoudend gaan namelijk lang niet altijd samen. Sterker nog: een bewering kan extreem overtuigend zijn, terwijl het een volledige leugen is, zegt Daniel Levitin, neuropsycholoog en auteur van Weaponized lies. How to think critically in a post truth area.
‘Antivaccinatie-activisten tonen vaak een grafiek die laat zien hoe autisme is toegenomen sinds de invoering van de vaccinatie tegen bof, mazelen en rodehond,’ zegt hij. ‘Dat ziet er indrukwekkend uit, maar dat de twee samenhangen is daarmee helemaal niet aangetoond.’
Toch laten mensen zich erdoor overtuigen, juist vanwege de suggestie van een oorzakelijk verband, want daar is ons brein gevoelig voor. En dat is precies waarom drogredenen zo effectief zijn: ze spelen slim in op onze psyche.
Om de tuin geleid
Ons intuïtieve denken maakt gebruik van vuistregels, ‘heuristieken’, die ons helpen vloeiend te redeneren en de wereld om ons heen te begrijpen. Het zijn intuïtieve neigingen die volledig automatisch werken, die snel en efficiënt en daarmee ook nuttig zijn.
Dat we automatisch een verband zien tussen twee dingen die gelijktijdig of vlak na elkaar gebeuren, is er een van. Een andere vuistregel is dat we van nature vertrouwen hebben in iemand met een gezaghebbende reputatie. We kunnen namelijk niet elke bewering checken en zijn dus genoodzaakt ons te verlaten op indicatoren voor betrouwbaarheid – zoals expertise – die vaak ook kloppen.
Maar we kunnen zo ook makkelijk om de tuin worden geleid. Bijvoorbeeld wanneer een arts een boek schrijft over voeding, terwijl artsen daar in hun opleiding nauwelijks iets over leren. ‘Je moet mij ook niet geloven omdat ik hoogleraar ben, maar omdat wat ik zeg controleerbaar is en hout snijdt,’ zegt Levitin.
Drogredenen spelen in op onze intuïtieve neigingen, waardoor we ons er vaak niet van bewust zijn. En dat terwijl ze in het dagelijks leven en de media constant op ons worden afgevuurd. Niet meer dan vroeger, volgens Levitin, maar we zijn er wel minder alert op geworden.
‘In mijn tijd hadden we op school nog retoriek en argumentatieleer, waarin je drogredeneringen leerde doorzien,’ zegt hij. ‘Tegenwoordig herkennen veel mensen ze niet meer, waardoor het makkelijker is ermee weg te komen.’ Hoog tijd dus om weer door die trucs heen te leren kijken.
Laat je niets wijsmaken
Vermoed je een drogreden? Stel jezelf deze vragen:
- Zijn de argumenten die worden genoemd relevant of leiden ze juist van de inhoud af?
- Is de stelling met feiten onderbouwd?
- Hoe solide zijn die feiten?
- Waar baseert deze persoon zijn of haar expertise op?
- Welk belang kan je gesprekspartner of bron hebben?
Als je overtuigd raakt: ga bij jezelf te rade of dit op inhoudelijke gronden is. Zo niet, dan word je bespeeld.
Dit doe je eraan:
- Vraag: ‘Is dit alle informatie of laat je iets weg?’
- Zeg: ‘Maar is dat je zegt wel relevant?’
- Probeer steeds het gesprek terug te brengen naar de inhoud en weg bij de drogredenen.
