Maladaptief Dagdromen: als je verslaafd bent aan je verbeelding

‘Ik heb veel verschillende dagdroomverhalen, maar vijf verhalen voelen voor mij het belangrijkst. Zo is er Inanis, een fictieve planeet waar vijf fictieve personages vrienden van elkaar zijn.

Twee andere verhalen spelen zich af in de echte wereld, waarbij ook mijn familieleden een rol spelen. In één verhaal ben ik de sidekick van een slechterik en in een ander ben ik de superheld en moet ik verantwoordelijk met mijn superheldenkrachten leren omgaan.

Tot slot zijn er nog twee romantische verhalen. In de één krijgen twee buitenbeentjes op de middelbare school een relatie met elkaar, maar daarvoor moeten ze eerst hun trauma’s verwerken en mensen leren vertrouwen.

In de andere ben ik naar de 18e of 19e eeuw geteleporteerd. Ik ben verliefd op een dokter, maar door oorlog staat onze liefde op pauze. Ik zie alles voor me, van buitenaf of door de ogen van het hoofdpersonage. Als een videospel dat ik zelf heb gemaakt.’

Overmatig dagdromen: Amber (25) doet het al haar hele leven. Een groot deel van haar tijd brengt ze door in de zelfbedachte werelden die ze hiernaast beschrijft. ‘Op de basisschool kon ik moeilijk aansluiting vinden bij andere kinderen,’ vertelt ze.

‘Ik was echt een einzelgänger en werd behoorlijk gepest. Ik had autisme, weet ik nu. We woonden in een dorp vlak bij Apeldoorn, waar niet veel kinderen “anders” waren. Het was een erg moeilijke tijd. Gelukkig kon ik goed fantaseren. Het alternatieve leven dat ik creëerde in mijn dagdromen was veilig en vond ik wél leuk, dus daar vluchtte ik vaak naartoe.’

Tot tien uur per dag

Eli Somer, klinisch psycholoog en emeritus hoogleraar aan de universiteit van Haifa in Israël, doet al jaren onderzoek naar het fenomeen Maladaptive Daydraming (MD), oftewel het dagdroomsyndroom.

‘Stel je een verborgen wereld voor, zo levendig, zo meeslepend, dat de realiteit begint te vervagen. Dat is het landschap van maladaptief dagdromen,’ zegt hij. ‘MD is voor mensen die eraan lijden niet zomaar een plezierige en creatieve vlucht uit het dagelijks leven, maar een strategie om met emotionele stress om te gaan.’

Somer identificeerde dit overlevingsmechanisme zo’n vijfentwintig jaar geleden, toen hij het tegenkwam in verhalen van mensen met dissociatief trauma, die hij behandelde in zijn praktijk. Inmiddels is hij wereldwijd toonaangevend expert op dit gebied.

‘Het komt naar schatting bij zo’n 2,5 procent van de bevolking voor en vaker bij jongvolwassenen. We weten nog niet waardoor MD wordt veroorzaakt, maar (jeugd)trauma’s lijken een belangrijke factor te zijn.’

Ook sociale angst, sociale isolatie of moeite met het reguleren van lastige emoties kunnen een rol spelen. ‘Wanneer leven in de echte wereld onveilig aanvoelt, creëert de geest uitgebreide interne landschappen, die controle, bevestiging en emotionele veiligheid bieden.’

Mensen met MD zijn dagelijks één tot tien uur verwikkeld in hun dagdromen en kunnen daar moeilijk mee stoppen. Somer: ‘Ze leven in een gefantaseerd parallel universum. Ze zijn het hoofdpersonage, de regisseur en het publiek van hun zorgvuldig samengestelde en emotioneel intense verhaallijnen. Veel mensen met MD lopen tijdens het dagdromen heen en weer, en bewegen hun handen en mond, alsof het allemaal echt aan het gebeuren is.’

Amber herkent dat. ‘Ik ruik en proef niet in mijn dagdromen, zoals sommige anderen met MD, maar ik zie en hoor wel alles. En ik beweeg inderdaad best veel. Ik loop heen en weer door mijn kamer en maak geluiden. Terwijl ik dat doe ben ik me daar niet van bewust, dan zit ik er helemaal in, maar achteraf wel.

Laatst liep ik met mijn fiets aan de hand naar huis van werk om lekker te kunnen dagdromen. Iemand zei toen plots tegen me: ‘Wat heb je een mooie lach!’ Ik was op dat moment over iets heel vrolijks aan het dagdromen. Toen schaamde ik me wel.’

Wegvluchten

Naarmate Amber ouder werd, kreeg het overmatige dagdromen meer impact op haar leven. ‘In het examenjaar van de middelbare school liep mijn relatie stuk en gingen mijn ouders scheiden. Dat voelde als te veel tegelijkertijd om te verwerken.

Ik sloot me af voor de realiteit en ging steeds meer dagdromen. Ik deed mijn huiswerk niet meer en haalde lage cijfers. Dat jaar moest ik overdoen. Daarna, tijdens mijn studie aardwetenschappen in Amsterdam, ging het echt mis. Ik had veel last van perfectionisme en faalangst. Daar vluchtte ik van weg door alleen nog maar te dagdromen. Ik werd depressief, at en douchte bijna niet meer en stopte met mijn studie.’

Mensen met MD weten dat de scenario’s in hun dagdromen niet echt zijn – het is geen psychose –, maar verkiezen de fantasieën boven hun dagelijkse realiteit. ‘Zo verwaarlozen ze belangrijke levensgebieden als zelfzorg, sociale contacten en studie of werk,’ aldus Somer. ‘Dat kan weer leiden tot aanzienlijke stressklachten, zoals angst, schaamte of depressie, waardoor ze nog meer gaan dagdromen. Het wordt een vicieuze cirkel, vergelijkbaar met een verslaving, waar ze zelf moeilijk uitkomen.’

Gelukkig zijn er mogelijkheden om MD te behandelen. ‘Die hebben niet tot doel om stressklachten te onderdrukken en verbeeldingskracht te elimineren,’ legt Somer uit, ‘maar om de verslaving aan de verbeelding onder controle te krijgen en de vrijgekomen mentale energie anders in te zetten. Zo krijgt iemand weer grip op de realiteit.’

Cognitieve gedragstherapie kan daarbij helpen. Daarbij onderzoek je onder begeleiding van de therapeut je triggers voor het dagdromen. Vervolgens bedenk je samen alternatieve gedachten en strategieën die je op zulke momenten kunt inzetten.

Denk aan positieve affirmaties (‘Ik kan dit’), mindfulness-oefeningen om de aandacht naar het hier en nu te sturen, gestructureerde dagelijkse routines en activiteiten die veel aandacht vragen. ‘Maar dat is natuurlijk slechts symptoombestrijding,’ aldus Somer. ‘Het is minstens zo belangrijk om daarnaast te werken aan de onderliggende oorzaken, zoals verwaarlozing in de jeugd of onverwerkte rouw.’

Minder alleen

Met Amber gaat het inmiddels beter. ‘Online vond ik een interview met Eli Somer over Maladaptive Daydreaming en op Reddit las ik ervaringen van anderen die daar ook last van hadden. Dat maakte dat ik me niet meer zo alleen voelde en wist ik dat er iets aan te doen was.

Ik ben in therapie gegaan waarbij duidelijk werd dat ik autisme heb. Door die diagnose begrijp ik mijn angsten, verwarring en onzekerheden ten opzichte van de wereld beter. Ik heb in die twee jaar therapie aan mijn zelfvertrouwen en sociale vaardigheden gewerkt en leg de lat nu minder hoog voor mezelf. Daardoor kan ik de realiteit beter aan en voel minder drang om te vluchten in dagdromen.

Inmiddels heb ik een “normaal” leven. Ik studeer toegepaste psychologie en heb een geweldige vriend die mij accepteert zoals ik ben en een paar vrienden die me begrijpen. Mijn dagdroomvrienden zijn er gelukkig ook nog steeds. Ik zoek ze op als ik me verveel of even afleiding nodig heb. Als ik iets heel lastig vind, heb ik weleens de neiging te veel te dagdromen; het blijft een gevoeligheid. Maar ik weet nu hoe ik daar weer uit kan komen.’

Amber is te zien in de documentaire In mijn hoofd is alles leuker van regisseur Thomas Willem Renckens, te bekijken via Omroep HUMAN.