In dit artikel helpen we je om een partner met narcisme te herkennen, je weerbaar te maken en — als het moet — de relatie te verbreken.
Training Bescherm jezelf tegen narcisme
- Leer omgaan met een narcistische ex, ouder of baas
- Ontdek de belangrijkste kenmerken van narcisme
- Inspirerende sessies met video en achtergrondartikelen
45,-
Heb je (écht) een relatie met een narcist?
Steeds vaker hoor je mensen zeggen dat hun ex een échte narcist was. Dat komt mogelijk doordat narcisme een karaktertrek is die bij ieder mens in meer of mindere mate aanwezig is. Bij een rommelige relatiebreuk duiken bijvoorbeeld woorden als ‘manipulatie’ en ‘egocentrisme’ snel op — eigenschappen die vervolgens makkelijk aan narcisme worden gekoppeld.
Maar alleen in extreme gevallen spreken we van een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Deze stoornis ontstaat vaak door een jeugd vol verwaarlozing of juist door een verstikkende hoeveelheid aandacht van de ouders, vertelt psycholoog en gedragstherapeut Martin Appelo. Volgens de Universiteit van Cambridge komt de stoornis voor bij 1-6% van de bevolking, waarbij mannen vaker vertegenwoordigd zijn dan vrouwen.
Wil je weten of je een relatie hebt (gehad) met een narcist? Hoogleraar sociale psychologie Roos Vonk deelt 21 kenmerken waaraan je een narcist kunt herkennen.
Kunnen narcisten echt verliefd worden?
Heeft iemand die obsessief bezig is met zichzelf nog tijd en energie om verliefd te worden? Narcisme expert Alice Vlottes zegt daar het volgende over: “Een narcist is vooral verliefd op zichzelf. En hij heeft jou nodig om zijn ego te versterken. Een narcist heeft je nodig omdat je hem bewondert en omdat je hem een gevoel van superioriteit geeft, hij is dus verliefd op zijn voedingsbron.”
Hoe zijn narcisten in een relatie?
Het is niet vreemd dat mensen als een blok vallen voor mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Ze hebben vaak een haast aangeboren talent om anderen te fascineren. Ze komen zelfverzekerd, welbespraakt, extravert en onafhankelijk over en weten moeiteloos indruk te maken op hun omgeving.
Toch zijn narcisten niet goed in relaties, blijkt uit onderzoek van de universiteit van Georgia. Mensen met narcisme slagen er maar zelden in om langdurige relaties op te bouwen. Dat heeft meerdere redenen:
1. Eenzijdig, gebrek aan diepe verbinding
Een belangrijk kenmerk van narcistische partners is hun gebrek aan empathie, wat vermoedelijk komt doordat ze minder spiegelneuronen hebben. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat narcistische individuen moeite hebben met emotionele verbindingen binnen relaties, wat leidt tot oppervlakkige en vaak kortdurende relaties. Narcisten zien hun partner vaak als een verlengstuk van hun eigen ego, en niet altijd als een persoon met eigen behoeften en verlangens.
2. Narcistische woede
Narcisten staan — ook in een relatie — bekend om hun korte lontje. Wanneer ze worden bekritiseerd of wanneer hun zelfbeeld wordt bedreigd, reageren ze vaak met ‘narcissistic rage’, een term bedacht door psychoanalyticus Heinz Kohut in 1972. Dit zijn intense woede-uitbarstingen, waarbij de narcist agressief reageert om hun gekrenkte ego te beschermen. Tijdens deze uitbarstingen is er vaak maar weinig ruimte voor zelfreflectie en compromissen.
3. Game-playing love
Onderzoeker Keith Campbell noemt de liefdesstijl van narcisten ook wel ‘game-playing love’: door te spelen met de gevoelens van een ander, houden ze controle. Een constant spel van aantrekken en afstoten, soms zelfs vreemdgaan, aandacht vragen en afstand houden: alles om maar niet afhankelijk te worden van hun partner.
4. Constante behoefte aan bewondering
Narcisten hebben een constante behoefte aan bewondering en aandacht. Ze zoeken voortdurend bevestiging van hun partner en anderen, wat hun gevoel van eigenwaarde voedt. Deze hunkering naar aandacht kan ten koste gaan van de behoeften van hun partner. Partners van narcisten voelen zich vaak uitgeput door de constante behoefte aan validatie en de manipulatieve dynamiek van de relatie. Ze kunnen het gevoel krijgen dat ze steeds op eieren moeten lopen, wat leidt tot emotionele uitputting en stress.
5. Neiging tot gaslighting
Gaslighting is een vorm van manipulatie waarbij iemand wordt beïnvloed om aan zijn eigen waarnemingen en gevoelens te twijfelen. Het komt vaak voor bij narcisme, door gaslighting kan een ander steeds meer aan zichzelf gaan twijfelen en wordt daardoor steeds afhankelijker. Hierdoor kan de narcist zich sterker voelen in de relatie.
Ook klinisch psycholoog Ramani Durvasala legt de link met narcisme. In haar onlangs verschenen boek Bescherm jezelf tegen narcisme en gaslighting, schrijft ze: ‘Narcisme gaat gepaard met een diepgaande onzekerheid en kwetsbaarheid die worden gecompenseerd door bepaald gedrag, zoals dominantie, manipulatie en gaslighting. ‘Op die manier probeert de narcistische persoon de controle te houden.’
Hoe omgaan met een narcist in een relatie: buigen of barsten
Een relatie met een narcist kan slopend zijn. In plaats van constant te proberen om aan de narcistische eisen te voldoen, is het juist belangrijk om eigen emotionele behoeften te prioriteren. Het is vaak een ijdele hoop om een narcist te veranderen — wie zichzelf geweldig vindt, zal immers niet snel hulp zoeken en aan zichzelf willen sleutelen, is de gedachte.
Voor partners die verliefd zijn op een narcist komt het vaak neer op buigen of barsten. Om de relatie ‘goed’ te houden, moeten ze zichzelf steeds meer wegcijferen, en zo wordt de relatie steeds minder wederkerig. En dan is de vraag: wil je blijven vechten voor een relatie die niet wederkerig is?
Buigen: je relatie behouden
Stel, je wil je charmante, charismatische partner niet kwijt. Maar toch wil je ook meer aandacht en ruimte voor je eigen behoeften. Therapeut Martin Appelo raadt dan aan: wees liefdevol, maar begrenzend. ‘Je moet heel duidelijk zijn, niet te voorzichtig. Laat weten: ik heb het goed met je voor, maar dit moet je me niet flikken. Ik hou van je, maar als je met mij verder wil, heb ik […] nodig.’
Nog meer tips van experts:
- Zeg eerst iets vriendelijks voordat je commentaar geeft (en doe dit nooit publiekelijk – dat is fataal voor de relatie).
- Formuleer duidelijk en niet te voorzichtig. Onduidelijkheid voelt voor de narcist onveilig. En onveiligheid is een teken om in de aanval te gaan.
- Vertrouw altijd op je gevoel. Peil bij twijfel eens voorzichtig bij anderen in je omgeving hoe zij de persoon in kwestie ervaren.
- Accepteer narcisten zoals ze zijn: geef de hoop een narcist te kunnen veranderen op.
Lees ook: vijf gouden regels voor omgaan met narcisten
Leren om jezelf te weren tegen narcisme? In de training ‘Bescherm jezelf tegen narcisme’ leert GZ-gedragstherapeut Martin Appelo hoe je kunt omgaan met een narcistische partner of ex. Professionele hulp kan ook noodzakelijk zijn om uit de destructieve dynamiek van de relatie te stappen.
Barsten: de relatie beëindigen
Het beëindigen van een relatie met een narcist is vaak ingewikkeld en emotioneel uitputtend. Een narcist kan je proberen te gaslighten waardoor je aan jezelf gaat twijfelen. Of je proberen terug in de relatie te trekken met love bombing, wat het loslaten moeilijk maakt.
Volgens Amerikaans psychologe en narcisme expert Ramani Durvasula is sleutel om deze destructieve cyclus te doorbreken het stellen van duidelijke grenzen en deze consequent bewaken. Dit vereist een radicale acceptatie van de situatie: een narcist gaat niet veranderen, en het is cruciaal om niet te blijven investeren in een verloren strijd. Alleen door afstand te nemen en niet meer te over-engageren, kun je jezelf beschermen.
