Nora Akachar: ‘Theater is voor mij de beste therapie’

Inzicht 1: In strijd ligt soms ook liefde besloten

Nora Akachar: ‘Ik ben in Marokko geboren, en in het kader van gezinshereniging op mijn vierde met mijn moeder, broers en zussen naar Nederland gekomen. Van negen kinderen ben ik de zevende: drie broers en drie zussen boven me, na mij kwamen nog een broertje en zusje.

Ik ben opgegroeid met ideeën zoals: studeren, hard werken, op eigen benen staan, je rijbewijs halen, je eigen centjes hebben. Maar mijn ouders zijn in veel opzichten ook traditioneel, vooral als het gaat om de rolverdeling: als vrouw ga je zo snel mogelijk trouwen en binnen het huwelijk bepaalt de man. Mijn moeder ergert zich kapot aan mijn skinny jeans – vrouwen horen lange rokken te dragen.

Mijn oudere zussen trouwden inderdaad snel, ik vond al die regels en verwachtingen verstikkend en tekende verzet aan tegen ongelijke behandeling: waarom mag mijn broertje wel tot negen uur ’s avonds naar buiten en krijg ik al gezeik als ik om vijf uur binnenkom? Waarom mag ik niet werken tot laat en hij wel?

Mijn felle weerstand werd me niet in dank afgenomen en zorgde voor gigantische botsingen, vooral met mijn moeder. Ik had moeite met haar emotionele afwezigheid en harde woorden, waarmee ze hoopte mij te raken en mijn gedrag te veranderen. Maar het zorgde alleen maar voor nog meer escalaties.

Pas toen ik volwassen en zelf moeder werd, begon ik te beseffen hoe lastig hun reis is geweest. Mijn moeder heeft drie kinderen van een paar maanden en een jaar oud moeten begraven. Door gebrek aan medische voorzieningen kwam kindersterfte in hun dorp destijds veel meer voor; ruimte voor rouwen was er niet echt.

Mijn vader was geen lieverdje en hij woonde hier, zij woonde in Marokko bij haar schoonfamilie en stond er alleen voor met de kinderen, waarvan een aantal al tiener waren. In Nederland moest ze, zonder haar familie, helemaal opnieuw beginnen, in een westers land bovendien, waarvan ze de taal en cultuur niet kende – alsof je mij nu zou droppen ergens in China.

Ik begon te begrijpen dat ze hebben moeten overleven en offers hebben gebracht voor hun kinderen. Ze houden van mij – natúúrlijk houden ze ook van mij. Dat gevoel, dat ik door alle conflicten was kwijtgeraakt, gaf rust. Daardoor heb ik de woede die ik lang heb gevoeld, kunnen loslaten.

Mijn familie vindt het nog steeds moeilijk dat ik op het podium sta en op tv kom – het is mijn moeders grootste angst dat ik seksscènes moet spelen. Maar intussen ben ik bijna vijfentwintig jaar verder en heb ik laten zien dat ik mijn eigen verhaal kan vertellen zonder naaktheid, met behoud van religie en identiteit, met behoud van mijn normen en waarden.

Doordat ik voor mezelf ben gaan staan en duidelijk heb uitgestraald dat dit is wie ik ben, is er bij hen ook acceptatie gekomen. Het feit dat ik niet meer hunker naar hun erkenning, heeft lucht gegeven in onze relatie, waardoor we veel beter met elkaar kunnen praten, ook over onderwerpen waar we vroeger nooit over spraken.

Ik voel nu vooral liefde en waardering voor hoe ze, ondanks hun eigen problemen en onkunde, toch geprobeerd hebben ons bij elkaar te houden, liefdevol te zijn en ons te beschermen, al was dat ironisch genoeg soms met harde hand.’

Inzicht 2: Theater helpt me mezelf te leren kennen

‘Zestien was ik toen ik het theater ontdekte. Ik zag iemand optreden en vond het zó leuk wat hij deed: mensen aan het lachen krijgen met een verhaal en een sketch. Ik stapte eropaf en werd uitgenodigd: we hebben hier in de buurt een theaterclubje dat binnenkort van start gaat, is dat niet iets voor je? Ik moest er altijd stiekem naartoe; thuis vertelde ik dan dat ik bij een vriendin was.

Het theater voelde als thuiskomen. Het gaf me vrijheid om me te uiten en mijn issues op tafel te leggen, terwijl ik me kon verschuilen achter een personage. Ik ontdekte dat ik talent had en mensen kon raken en entertainen. Eindelijk voelde ik me gezien, gehoord en gewaardeerd.

Op het podium kan ik dingen die me dwarszitten bevragen en verwerken. In mijn nieuwe voorstelling, Tamghart, onderzoek ik bijvoorbeeld mijn identiteit als Riffijnse vrouw. Het woord Tamghart betekent “vrouw” in het Riffijns, de taal van het Rifgebergte, waar ik ben geboren.

Ook kennen we de uitdrukking “Tamghart en een half”, dus “vrouw en een half”. Daarmee wordt een sterke vrouw bedoeld die zowel de vrouw als man in huis is, die werkt, voor de kinderen zorgt, haar zaakjes op orde heeft, die haar vrouwtje staat. Maar wanneer ben je een Tamghart en wanneer een Tamghart en een half? Als je bepaalde tradities volgt? Als je goed bent in de keuken? En wie bepaalt dat?

Er ligt ook veel besloten in onze Nederlandse taal. Zwak is vrouwelijk: je slaat als een wijf. Sterk is mannelijk: je bent een vrouw met ballen. Niemand zegt: je bent een man met tieten, als wordt bedoeld dat iemand een krachtig persoon is. Voor deze voorstelling ben ik daarover gaan nadenken, en over wat ik van die culturele achtergrond overdraag op mijn dochter.

Het theater is de beste therapie die ik mezelf cadeau heb gedaan. Door de persoonlijke programma’s die ik heb gemaakt, heb ik veel ballast kunnen opruimen, zoals de voorstelling Alles over-winnen die over de relatie met mijn moeder ging. Daarmee hoop ik natuurlijk ook bezoekers te raken of te triggeren. Niet voor niets ben ik geschoold als hulpverlener – ik wil ook graag anderen tot verandering aansporen in hun denk- en gedragspatronen.’

Inzicht 3: Soms moet je voor jezelf kiezen

Nora Akachar: ‘Op mijn 23e ben ik getrouwd. Dat was geen vlucht weg van huis, ik was smoorverliefd. Hij was een rustige jongen, ontwikkeld en goed opgeleid. Vijftien jaar zijn we getrouwd geweest en we hebben een prachtige dochter gekregen.

Maar de laatste twee jaar van ons huwelijk ging het bergafwaarts; we groeiden uit elkaar en leefden als broer en zus. Ik had vragen over mijn culturele, religieuze en seksuele identiteit. Ik had wat uit te zoeken en besloot voor mezelf te kiezen. Drie jaar geleden zijn we uit elkaar gegaan. Dat was heel verdrietig, met name voor onze dochter.

Sindsdien hebben we co-ouderschap, de week door de helft gedeeld, zodat we allebei kunnen werken. Mijn ex-man woont nog steeds in Veenendaal, onze dochter zit daar op school. Ik heb een huis gevonden in Maarssen en dacht: dan ga ik van hieruit wel verder zoeken, maar dat is er niet van gekomen. Dus ik rijd drie keer per week op en neer om haar naar school te brengen, best een afstand, we zitten uiterlijk om kwart voor acht in de auto, zodat ze om half negen op school is.

Waar ik geen rekening mee had gehouden, is dat voor jezelf kiezen iets is wat je elke dag opnieuw doet; het is geen eenmalige actie waarbij je even door de zure appel heen moet bijten en klaar. Die zure appel is groot en het lijkt wel alsof bij elke hap die je neemt, er nog drie happen bijkomen.

Ik heb elke dag te dealen met een dochter die verdrietig is en graag wil dat papa en mama samen zijn. En dan had ik nog te dealen met mijn schuldgevoel, naar mijn dochter, naar mijn ex, mijn ouders, zijn ouders.

Het voelde alsof ik iedereen teleurstelde en ik dacht soms wel vijftig keer per dag: wat ben ik aan het doen, is dit het allemaal wel waard? Dat proces heeft wel twee jaar geduurd.

Als er nog iets te redden valt aan je relatie, ga er dan voor – dat zou altijd mijn advies zijn. Maar voor mij was dat geen optie meer. Ik moet mezelf gaan vinden, ik móét weten wie ik ben en wat ik wil.’

Inzicht 4: Je roots verloochenen zich niet

‘Als ik in Marokko ben, voel ik me thuis. Dan ben ik met mijn mensen, mijn cultuur en tradities. Maar na een paar weken wil ik weer terug naar huis. Mijn wortels liggen daar, maar hier heb ik wortel geschoten. Hier heb ik mijn familie en dierbaren, mijn werk en mijn ritme. Nederland is mijn thuis.

Door de winst van de PVV was ik behoorlijk van slag. Kennelijk zijn veel mensen me liever kwijt dan rijk. Wilders wil betere huisvesting, lagere belastingen, de zorgverzekering voor iedereen betaalbaarder maken – ik snap best dat mensen op hem stemmen.

Maar dat betekent óók dat ze zeggen: weg met iedereen die een biculturele of islamitische achtergrond heeft. Dan kun je nog zo hard beweren dat er niks aan de hand is zolang je meedoet en je aan de regels houdt, maar dat is niet wat de mensen denken die mij uitschelden op straat en online.

Alles wat er over Marokkanen wordt geroepen, heeft me in het begin van mijn volwassen jaren behoorlijk diep geraakt. Ik wilde mezelf bewijzen, heb zo hard mijn best gedaan, zelfs domme grappen gemaakt over mijn eigen mensen om er maar bij te mogen horen. Maar ik maak me geen illusies meer: in dit land zal ik altijd als Marokkaanse worden beschouwd.

Ik betaal evenveel belasting als ieder ander, werk hard, draag bij aan de samenleving. Ik ben een trotse Nederlander, maar tel nog steeds niet als een volwaardig burger mee. Want ik ben hartstikke mocro. Dat zit in mijn bloed, in mijn DNA. Daarom heb ik besloten mijn Marokkaanse roots te omarmen en trots te zijn op wie ik ben en waar ik vandaan kom.

Maar als moeder van een dochter van negen die zich steeds bewuster wordt van haar omgeving, maak ik me wel zorgen. Ikzelf heb nog het geluk dat ik ben opgegroeid in de Haagse Schilderswijk, waar bijna iedereen van kleur was.

Mijn dochter groeit op in een vrij witte omgeving. Ook zij zal als de “ander” worden gezien en behandeld. Dat kan ik niet voorkomen; ik kan alleen maar proberen haar krachtig, zelfredzaam en weerbaar te maken. Zodat niemand haar klein zal kunnen krijgen.’

Inzicht 5: Luisteren is de eerste stap naar heling

Nora Akachar: ‘Als hulpverlener ondersteun ik ouders met een uit huis geplaatst kind ten gevolge van de toeslagenaffaire. Vroeger dacht ik: als een kind uit huis is geplaatst, dan moet er wel wat zijn gebeurd – kinderen worden echt niet zomaar bij hun ouders weggehaald. Maar door deze dossiers heb ik wel geleerd dat instanties en professionals ook ernstige fouten maken.

Van de ene op de andere dag hadden ouders tienduizenden euro’s of zelfs tonnen schuld aan de Belastingdienst, ze kregen geen zorg- en huurtoeslagen meer en konden dus de huur niet meer betalen, waardoor ze op straat dreigden te worden gezet – en hun kinderen uit huis werden geplaatst. Die ouders verloren alles, door toedoen van de Belastingdienst. Ze kregen later wel een excuusbrief, maar ondertussen waren ze wel hun kinderen kwijt.

Deze ouders is zoveel onrecht aangedaan. Moet je je voorstellen dat je langs de snelweg uit je auto wordt gezet, dat je auto in beslag wordt genomen en jij met je kind op de vluchtstrook wordt achtergelaten – zoek het maar uit. Ik ken zelfs een casus waarbij een uit huis geplaatst kind is overleden – achteraf bleek door toedoen van de pleegouders – waarbij de biologische moeder geen afscheid heeft mogen nemen.

Er leven zoveel ouders en hun kinderen in ellende, dat komt nooit meer goed. En de schade die is aangericht werkt nog zeker vier tot vijf generaties door. Want veel kinderen die uit huis zijn geplaatst, zijn getraumatiseerd geraakt en krijgen daardoor met allerlei problemen te maken, zoals verslavingsproblematiek. En zij krijgen straks zelf ook weer kinderen.

Dat kan ik allemaal niet ongedaan maken. Wat ik wél kan doen is naast ze zitten, hun hand vasthouden en zonder oordeel naar hun verhaal luisteren, en andere partijen dwingen naar hun verhaal te luisteren. Daarmee kan ik niet veranderen of ongedaan maken wat er is gebeurd, maar zo’n luisterend oor kan al heel veel betekenen. Soms maak ik een wandeling met iemand en zijn we anderhalf uur aan het praten. Dat lucht enorm op omdat ze soms niemand meer hebben.

Deze mensen het vertrouwen in de overheid en andere instanties teruggeven lukt bijna nooit. Wat wel lukt is ze laten inzien dat ze er weinig aan hebben om hun woede vast te houden. Ze hebben nu eenmaal met instanties te maken, en het is belangrijk gebruik te maken van hun rechten. Ze hoeven instanties niet als vriend te zien, maar als ze die ook niet meer per definitie als vijand beschouwen, is dat al heel wat.’

Inzicht 6: Mijn geloof is mijn steunpilaar

‘Soms zit ik na afloop van zo’n bezoek jankend in de auto. Vanuit het ondersteuningsteam krijgen we daarin begeleiding en doen we soms systemische opstellingen. Die intervisie is heel fijn, omdat je dan ook ziet wat er in zo’n casus aan je eigen pijn of trauma raakt.

Ik heb dus al met heel wat psychologen gesproken. Maar voor mij is God de beste therapeut. Voor elke situatie vind ik wijsheden in de Koran of in andere teksten die resoneren met mijn gevoel. Ik groeide op met het idee van een boze God die straft, want veel was haram, verboden.

Als je koekjes jatte, ging je naar de hel. Maar toen ik oud genoeg was om zelf op zoek te gaan, leerde ik juist over een liefdevolle, barmhartige en vergevingsgezinde God. Er groeide vriendschap tussen mij en Hem. Ik vast, ik bid, geef aan de armen, ik geloof in één God en dat de profeet de boodschapper is, dus van de vijf zuilen binnen de islam heb ik er vier.

Ik ben alleen nog niet op hadj geweest, op bedevaart naar Mekka, maar dat wil ik wel graag. En ik draag ook een hijab, zij het minder strikt dan volgens voorschrift. Ik leef vanuit de wens het juiste te doen en andere mensen niet te kwetsen of pijn te doen. Dat maakt me nederig in excuses maken en het accepteren van mijn lot. Mijn geloof geeft me het vertrouwen dat alles wat me overkomt een reden en betekenis heeft.

Soms heb ik donkere gedachten, dan haat ik alles en iedereen, ook mezelf. Maar dan weet ik dat er licht is aan het einde van de tunnel. Als ik er helemaal doorheen zit en mijn gebeden verricht, voel ik een kalmte over me heen komen en krijg ik nieuwe energie om door te gaan. Dat is voor mij het werk van God. Met Zijn steun, leiding en liefde kan ik alles aan.’