Zo maak je tijd vrij voor jezelf

Zo’n zaterdagmiddag lui op de bank. Een lekker kussen in de nek, buiten fluitende vogeltjes en binnen alleen jij. Mooi boek, kopje thee erbij, balkondeuren vast een beetje open.

Gewillig laat je je meesleuren naar een andere wereld. Geen opdringerige to do-lijstjes in je hoofd, geen rondslingerende gezinsleden, geen vragen of afspraken. Deze uren zijn van jou.

Het is een collectief verlangen, meer tijd voor onszelf. Toch is het vreemd dat we het – hoogopgeleid, individualistisch en welvarend als we zijn – niet voor elkaar krijgen. We zijn toch in staat keuzes te maken, verantwoordelijkheid te nemen voor ons leven? Hoe moeilijk kan het zijn?

Wat is tijd voor jezelf?

Nou: heel moeilijk. Niet alleen omdat het leven nu eenmaal niet uit luie zaterdagmiddagen bestaat en het werk elke week gewoon weer gedaan moet worden.

Niet alleen omdat er geregeld wél familieleden hun laatste belevenissen, geluk of zorgen willen delen, het eten gekookt moet en de was gewassen. Nee, ook en vooral omdat we niet zo eenduidig zijn in wat ‘tijd voor jezelf’ precies betekent.

Neem bijvoorbeeld een heel ándere zaterdagmiddag. Zo’n middag waarop je wat door de stad struint, hier en daar iets koopt, een vriend belt voor een biertje.

Een fijn gesprek later schuiven er nog een paar aan, met nog meer goede verhalen en grappen, er worden nog meer rondjes besteld en pas vele opgewekte uren later rol je moe maar voldaan je bed in. Een avond vol drukte, maar net zo goed écht een avondje voor jezelf.

Wisselende behoeften

‘Het zijn die twee kanten in onszelf die elkaar vaak in de weg zitten,’ stelt hoogleraar sociale psychologie Roos Vonk. ‘We hebben het idee dat we veel te veel te doen hebben, het “laat me met rust” giert door ons hoofd.

Maar tegelijkertijd willen we ook daar zijn waar de actie is, vinden we het fijn om een man of vrouw van de wereld te zijn, willen we dat het leven lekker dynamisch is.’

De crux is dat onze behoeften wisselen. Het kan fijn zijn om eens lekker voor anderen te zorgen, maar soms ook helemaal niet: zeker als je moe bent, kunnen zorgen en aandacht geven je het gevoel bezorgen dat ze vooral tijd ‘kosten’.

Je zoon die na het eten vraagt of je hem kunt helpen met z’n natuurkunde, die vrienden aan de andere kant van het land die al weken vragen wanneer je eens een weekendje komt.

Toch heb je ooit vanuit dieperliggende waarden gekozen voor die relatie, die vrienden, dat kind. Vanuit de behoefte om je te verbinden, iets te betekenen voor een ander, een kind de wereld te laten ontdekken.

Vonk: ‘Vraag je bij alle dingen die je “moet” af: wat doet het eigenlijk voor me? Is het congruent met wat ik ten diepste wil verwezenlijken in mijn leven?’

Schrappen in de agenda

Omdat je behoeftes kunnen wisselen, is het volgens Roos Vonk belangrijk om op een hoger niveau te beslissen hoe je leven eruitziet.

‘Kies een leidend principe. Bijvoorbeeld: ik wil minimaal vier avonden per week met mijn gezin doorbrengen. Of: ik vind mijn carrière belangrijker dan mijn sociale leven. Of: ik wil maar drie vrienden hebben aan wie ik écht aandacht besteed.’

Met dat principe in het achterhoofd moet er geschrapt in de agenda, waarbij het belangrijk is dat je streng bent voor jezelf. Vonk: ‘Het gaat erom dat je basisprincipes boven kleine beslissingen verheft.’

Ze noemt een voorbeeld uit haar eigen leven: ‘Afzonderlijk bekeken vind ik alles wat ik doe leuk en inspirerend: lezingen, workshops en interviews waar ik naast mijn werk aan de universiteit en als coach voor gevraagd word.

Mijn eerste reactie is dus meestal: ja, leuk! Maar alles bij elkaar genomen vond ik mijn agenda op een bepaald moment echt te vol. En vond ik dat die te zeer bepaald werd door de verzoeken van anderen.

Af en toe iets missen

Ik wilde zelf weer de regisseur zijn van mijn agenda, dat werd mijn leidende principe. Dus stel ik nu vooraf een drempel, bijvoorbeeld niet meer dan twee lezingen per week, en daarna zeg ik overal nee op.

Daarnaast plan ik eens in de zoveel tijd drie dagen helemaal voor mezelf. En die dagen zijn dan ook heilig, hoe leuk de vraag die ik krijg ook is. Het gaat erom dat je niet zo reactief bent. Dat je zelf weer bepaalt wat je wilt.’

Moeilijk is het wel. Want als je het goed doet, is de consequentie dat er af en toe leuke of belangrijke dingen aan je neus voorbijgaan. Als je je voorneemt dat voortaan elke vrijdag helemaal voor jou is, dan kan het zijn dat je een klus misloopt. Of dat je niet kunt deelnemen aan die leuke cursus.

En als je je voorneemt om alle borrels en feestjes over te slaan omdat je je aandacht liever alleen richt op een paar goede vrienden, dan zul je weleens interessant nieuws missen of anderen teleurstellen.

Roos Vonk: ‘Maar als je een leidend principe hebt gekozen dat echt bij jou past, betekent het op langere termijn dat je leven beter gaat kloppen met wie je bent.’

Energie volgt aandacht

Frustrerend genoeg blijkt het vaak behoorlijk moeilijk overschakelen van de ene naar de andere ‘stand’, van de dynamische modus naar de meer relaxte.

Heb je eindelijk dat compleet lege weekend voor je, ga je druk staan opruimen of driftig op zoek naar iemand die iets leuks met je wil doen.

Vonk: ‘Dat is wel vervelend, maar niet gek. Alles waar je energie in stopt, daar geef je voeding aan en daarmee versterk je het. “Energie volgt aandacht”, noemen de boeddhisten het, en het blijkt ook uit psychologisch onderzoek naar agressie bijvoorbeeld.

Als je boos bent en je agressie botviert op een boksbal, laad je jezelf alleen maar op met meer agressie in plaats van je “af te reageren”. Vertaald naar een hectisch leven: hoe drukker het is, hoe meer je je hang naar actie versterkt, en hoe lastiger rust te creëren is.’

Als je dan een keer een dag voor jezelf hebt, voel je je al gauw onrustig. Vonks devies is niet toe te geven aan die onrust.

‘Kennelijk is er iets angstigs aan die rust en ruimte. Zoek dat maar op, laat het maar eens over je heenkomen. Dan kom je er ook achter wat dat drukke leven eigenlijk voor je doet. Is het echt wat je wilt, of dient het om van andere gevoelens weg te lopen?’

Waardevol willen zijn

Volgens klinisch psycholoog Gill Edwards, auteur van het boek Neem tijd voor jezelf, maken we het onszelf zo moeilijk doordat we vaak in ‘harde tijd’ leven. Harde tijd, dat is de vicieuze cirkel vol strijd en geploeter, van te veel werk, te veel verplichtingen, te veel haast.

Daarin is het moeilijk tot rust komen, al neem je het je voor. Dat we gemakkelijk in deze cirkel blijven hangen, komt doordat die harde, snelle manier van leven ook verslavend is.

We krijgen een kick van de adrenaline van al die deadlines, en bovendien geven we onszelf de indruk dat we heel belangrijk zijn omdat onze dagen zo vol zitten. Ook Roos Vonk noemt dat een valkuil.

‘Veel mensen houden zichzelf met hun ego voor de gek. Ze voelen zich pas goed als ánderen hen nodig hebben. In mijn coachingsessies zeg ik dan altijd: “Doe nou eens even alsof je al waardevol bént.” Dat kan nogal wat ruimte scheppen.’

In het nu

Gill Edwards denkt dat meer tijd creëren niet zozeer ligt in het aanpassen van je agenda, als wel in het aanpassen van je mentaliteit.

De kunst is in ‘zachte tijd’ te gaan leven. Zachte tijd is leven bij de dag, je gelukkig en zorgeloos voelen. Het is een beetje meer met de stroom meedrijven, je verbonden voelen met jezelf.

Het begint volgens Edwards allemaal met mindfulness: leven in het nu. Niet met je hoofd al bij de volgende afspraak, de volgende deadline, de volgende dag zijn.

Als je aandacht schenkt aan wat zich voordoet van moment tot moment, zonder oordelen, kom je makkelijker los van die harde-tijd-ratrace. Uit onderzoek blijkt dat mindfulness stressverminderend en concentratieverhogend werkt.

Het zonder plan ronddobberen van de zachte tijd moet wel in evenwicht gebracht worden door dingen te doen: besluiten nemen, dingen loslaten, groeien en veranderen.

Alleen maar luieren is voor niemand goed: uit onderzoek blijkt dat we absoluut niet het gelukkigst zijn wanneer we helemaal niets doen.

Dat geluksgevoel komt juist als we ergens helemaal in opgaan, als we bezig zijn met een uitdaging waarbij we onze kennis en vaardigheden moeten ­gebruiken, onszelf ontwikkelen. Als we, anders gezegd, in een ‘flow’ ­komen. En hoe meer je in zachte tijd leeft, hoe meer je flow mogelijk maakt.

In het moment zijn

Het gaat dus om je bewustzijns­niveau, niet om iets wat je doet of laat. Je kunt wel even in de tuin gaan zitten om tot rust te komen, maar dat geeft weinig ruimte als je ogen maar door die tuin heen en weer vliegen.

Als je bedenkt dat die boom eigenlijk nog gesnoeid moest, die plant omgepot, de aarde bemest. Als je je ondertussen afvraagt of je deze pauze eigenlijk wel verdiend hebt.

De kunst is er echt helemaal te zíjn. Ook in dat lege weekend dat je voor jezelf gecreëerd had. Ook op die dag zonder vergaderingen en afspraken, op die vrijdagavond waarop iedereen drinkt en lacht op de borrel en jij op je eigen bank zit.

En ook op het moment dat je je kind helpt met zijn huiswerk, of wanneer je het hele weekend besteedt aan die verre vrienden. Alle tijd voor jezelf ligt daar al.