Ramen lappen? Juist een bewijs van mannelijkheid zeggen psychologen

Sociaal psychologen wijzen erop dat mannen in vergelijking met vrouwen voortdurend het risico lopen hun ‘mannelijkheid’ te verliezen — en dat leidt tot opvallend gedrag.

In veel traditionele culturen worden jongens pas als man gezien na het volbrengen van pijnlijke of gevaarlijke rituelen. Zo moesten Masai-jongens ooit een leeuw doden met enkel een speer en schild, en in het Amazonegebied houden jongens hun handen in handschoenen vol giftige mieren. Ook in het Westen is mannelijkheid geen vanzelfsprekendheid. Het wordt verdiend — door prestaties, fysieke kracht, ambitie of ‘stoer’ gedrag. Bier drinken, vlees eten, opscheppen over seks: het zijn allemaal manieren om je mannelijkheid te tonen.

Mannelijkheid verliezen

Onderzoek toont aan dat mannelijkheid gezien wordt als iets dat je makkelijk kunt verliezen. Amerikaanse psycholoog Joseph Vandello liet proefpersonen bedenken wanneer iemand zijn mannelijkheid of vrouwelijkheid kwijtraakt. Voor vrouwen bleek dat lastig — het ging meestal over fysieke kenmerken zoals een baarmoederverwijdering. Voor mannen ontstond al snel een lijst vol faalmomenten: ontslagen worden, geen gezin kunnen onderhouden, of je zwak tonen.

Volgens evolutionair psychologen draait het bij mannen om status: wie hoger staat, krijgt meer kans op voortplanting. Tegelijk is er altijd het risico op statusverlies. Daarom zijn mannen extra gevoelig voor elke bedreiging van hun man-zijn. Dat blijkt ook uit onderzoek: geef mannen de boodschap dat ze een vrouwelijke identiteit hebben, en ze reageren met schaamte, boosheid en een sterke drang om zich extra mannelijk te gedragen. Ze tonen meer interesse in grote auto’s, spreken zich negatiever uit over homoseksualiteit, en overdrijven hun lengte of seksuele ervaring.

Wat werkt als ‘bewijs’ van mannelijkheid? Het moet risicovol zijn, moeilijk na te doen, en vooral zichtbaar. Vandello liet mannen een ‘vernederende’ taak doen (een paspop haar vlechten) en zag dat ze daarna harder tegen een boksbal sloegen dan mannen die een neutrale taak uitvoerden. Openbare agressie blijkt dus een effectieve manier om ‘aangetaste’ mannelijkheid te herstellen.

Hoe sterker het mannelijkheidsgevoel, hoe geringer de bewijsdrang

In zijn meest recente onderzoek, gepubliceerd in Psychology of Men & Masculinities, laat Vandello zien dat deze druk om mannelijkheid te bewijzen ook gevolgen heeft voor de gezondheid. In landen waar mannelijkheid als kwetsbaar wordt gezien, leven mannen gemiddeld korter en vertonen ze meer risicogedrag, zoals roken. De angst om status te verliezen kan dus letterlijk ongezond zijn.

Iets vrouwelijks doen is pas acceptabel zolang niemand het ziet. Dat begint al vroeg: jongens in de kleuterklas mijden meisjesspeelgoed zodra ze in de gaten hebben dat anderen kijken. In de puberteit worden de grenzen nog scherper, en is er weinig ruimte voor ‘genderoverstijgend’ gedrag zonder verlies van status.

Volgens Vandello, die onlangs werd onderscheiden voor zijn werk op dit gebied, is het belangrijk om traditionele opvattingen over mannelijkheid te herzien. In een interview benadrukte hij dat mannen pas echt gezonder en vrijer kunnen leven als ze loskomen van het idee dat mannelijkheid voortdurend bewezen moet worden.

Overigens blijken mannen die vrouwelijke dingen durven te doen, juist meer zelfvertrouwen en een steviger man-gevoel te hebben. En hoe sterker je mannelijkheidsgevoel, hoe minder drang je hebt om je mannelijkheid te bewijzen. Mannen die zonder gêne een bloemenoverhemd dragen of buiten de ramen lappen, blijken juist zelfverzekerder in hun man-zijn.