Waarom we het zo graag over onszelf hebben (en hoe het beter kan)

‘Wij waren daar vorig jaar op vakantie!’ Zomaar een reactie onder een nieuwsbericht over een allesvernietigende aardbeving. Het is een bekend fenomeen: mensen die gebeurtenissen op zichzelf betrekken. Het account How can I make this about me? op X en Instagram verzamelt dit soort reacties.

Zoals die van ene Huub, die onder een mediabericht over het groeiende aantal jongeren dat een beroep doet op de crisisdienst, schrijft: ‘Gelukkig heb ik nog een normale jeugd gehad zo’n 50 jaar geleden.’

Dit verschijnsel wordt conversational self-focus genoemd en beperkt zich niet tot de onlinewereld. Als een kersverse moeder op het schoolplein vertelt over haar bevalling, staat er meestal wel een andere te popelen om háár bevallingsverhaal uit de doeken te doen.

En wanneer een goede vriend over die ene vervelende collega vertelt, moet je misschien op je tong bijten om niet óók over een collega te gaan klagen. Waar komt die neiging vandaan? Uit onderzoek komen deze vier verklarende mechanismen naar voren.

1. (Social) media werken het in de hand

Social media en de reageeropties onder nieuwsberichten lokken ons expliciet uit de tent om met een ‘maar ík …’ te reageren, zegt psycholoog Iris van der Steen, gespecialiseerd in millennials die daarmee zijn opgegroeid.

‘Media willen online zo veel mogelijk kliks, dus zetten ze trucs in om nieuws “herkenbaar” te maken zodat we het lezen en erop reageren.’ Wanneer er in het buitenland een ramp gebeurt, krijgen we dus al snel een interview te zien met een Nederlander die erbij was, of die familie in het getroffen gebied heeft. ‘Daardoor is het niet zo gek dat mensen dat vervolgens op zichzelf betrekken.’

Bij social media speelt daarnaast het mechanisme van sociale vergelijking een belangrijke rol, aldus Van der Steen. ‘Online checken we voortdurend hoe we ons verhouden tot de mensen die op onze tijdlijn voorbijkomen. Daardoor reageren we snel op een persoonlijke manier op berichten. Zo van: “Ik zou dat nooit zo doen” of: “Ik heb ook problemen gehad in mijn jeugd, maar ben wél goed terechtgekomen.”’

2. Over jezelf praten geeft een goed gevoel

Onderzoekers van Harvard bekeken met een MRI-scanner wat er gebeurt als we over onszelf praten. Wat bleek? De hersengebieden die zijn gelinkt aan motivatie en beloning lichten op, vergelijkbaar met als we iets lekkers eten, seks hebben of alcohol drinken.

‘We maken dopamine aan als we over onszelf praten, vandaar het fijne gevoel, vertelt Van der Steen. ‘Dat is terug te voeren op ons overlevingsinstinct. Om onze plek in een groep veilig te stellen, is het belangrijk om ons tot anderen te verhouden; herkenning en verbinding te zoeken.

Ook als het om gevaren gaat, letten we graag op wat voor onszélf relevant is. Bij een nieuwsbericht over een overstroming of ramp denken we daardoor snel: hoe zou ik met die situatie omgaan?’

3. We doen het om begrip te tonen

Stel, een vriend vertelt over problemen in zijn relatie. Jij luistert en vertelt dan dat jij soms ook he-le-maal gek wordt van je partner. Op deze manier het verhaal van de ander op jezelf betrekken, kan ertoe leiden dat een gesprek beter verloopt.

Van der Steen: ‘Je zet het dan in om te laten zien dat je het probleem van de ander begrijpt omdat je iets soortgelijks hebben meegemaakt. Zo toon je begrip en stel je je kwetsbaar op.’ Maar de scheidslijn is dun.

Wanneer leg je een al te grote focus up jezelf? Veel hangt af van de timing, zegt Van der Steen: ‘Als het in een gesprek al snel over jou gaat, is het natuurlijk geen fijne manier van communiceren.’

Ook kan het nogal betweterig overkomen. We hebben de neiging om onze gevoelens en ervaringen te overschatten en deze als maatstaf te gebruiken voor hoe anderen denken of handelen. Die focus op de eigen gedachten en ervaringen kan het juist moeilijker maken om ons in het perspectief van een ander in te leven.

4. Het kan voortkomen uit mentale problemen

Nieuws of een gesprek op jezelf betrekken kan ook voortkomen uit onzekerheid. Van der Steen: ‘Het kan zijn dat iemand graag wil laten zien óók een leuk en interessant leven te hebben, of ook het nodige te hebben meegemaakt. Dat speelt vaker bij mensen met een lage zelfwaardering. Zij zoeken naar bevestiging door het over zichzelf te hebben.’

Ook andere mentale problemen kunnen een rol spelen. Onderzoekers aan de universiteit van Maine analyseerden gesprekken over persoonlijke problemen en turfden daarbij hoe vaak een van de gesprekspartners het gesprek op zichzelf bracht.

Daaruit bleek dat mensen die veelvuldig aan conversational self-focus deden, vaker depressieve of angstige gedachten hadden. ‘Wie verdrietig of bezorgd is, piekert vaak over zichzelf. Dat kan ervoor zorgen dat er nog maar weinig bandbreedte overblijft voor de problemen van anderen,’ aldus de onderzoekers.

Bronnen: D. Tamir, Disclosing information about the self is intrinsically rewarding, PNAS, 2012 / R.A. Schwartz-Mette e.a., Depressive symptoms and conversational self-focus in adolescent friendships, Journal of Abnormal Child Psychology, 2016