Waarom we rustig worden tussen de planten

Ze had nooit iets met tuinieren. Maar toen Sue Stuart-Smith, psychiater in het Engelse Hertfordshire, het steeds drukker kreeg met werk en gezin en een manier zocht om te ontstressen, ontdekte ze de tuin.

Ze besloot haar man Tom, die tuinarchitect is en een grote tuin om hun huis aan het aanleggen was, in de weekenden te helpen. Het buiten bezig zijn en toewerken naar hun droomtuin maakte iets in haar wakker.

‘Mijn lijf was moe na zo’n weekend, maar geestelijk voelde het als een weldaad. Door het tuinieren kon ik stoom afblazen en weer opladen. Het voelde alsof ik een schat had gevonden.’

Toen ze ook ging zaaien en plantjes kweken, raakte ze helemaal hooked. Het nieuwe plantenleven brengt haar in een staat van kinderlijke opwinding, zegt ze: ‘Elk voorjaar word ik weer ontzettend blij als ik het eerste stukje van het frisgroene steeltje van de Lathyrus boven de aarde zie verschijnen.’

Als psychiater kon Stuart-Smith het niet laten na te gaan denken over de invloed van tuinieren op de psyche: waarom kan het toch zo veel positiefs losmaken in een mens? Ze dook in de wetenschappelijke literatuur en ontdekte dat er de laatste jaren steeds vaker onderzoek wordt gedaan naar de invloed van tuinieren op de geest.

Ze heeft er ook een boek over geschreven, dat in 2020 verscheen: Tuinieren voor de geest. Stuart-Smith: ‘Mensen die tuinieren blijken gezonder te zijn, herstellen sneller van ziekte, hebben minder last van stress en voelen zich gelukkiger. Je schoffelt namelijk niet alleen je tuin, ook je geest.’

Relatievrije zone

Stuart-Smith denkt dat tuinieren vooral zo heilzaam is omdat je niks met andere mensen te maken hebt. ‘Freud zei het al: “Bloemen maken je rustig, ze hebben emoties noch conflicten.”

In het werk en dagelijks leven zijn de meesten van ons altijd zo enorm bezig met anderen: al die relaties zijn vaak heel complex en vergen veel van ons. Wanneer je in de tuin bezig bent, heb je daar even vrij van. Je hersenen komen tot rust en kunnen herstellen.’

Tussen het groen blijf je wél verbonden met het leven, zegt Stuart-Smith. ‘Dat geeft je het gevoel deel te zijn van een groter geheel – een gewaarwording die op een natuurlijke manier eenzaamheid tegengaat en waar we als mens gelukkig van worden.’ Glimlachend: ‘Ik kan uren in m’n eentje in de tuin aan het werk zijn. Daar is niks autistisch aan. Je bent nog steeds sociaal bezig, alleen dan met planten.’

Omgevingspsycholoog Agnes van den Berg van de Rijksuniversiteit Groningen doet al jaren onderzoek naar de invloed van tuinieren en natuurlijke omgevingen op onze psyche. Ze is een van de eerste wetenschappers die de stressreducerende werking van tuinieren hebben aangetoond.

In een van haar onderzoeken maakte ze een groep tuinbezitters eerst flink gespannen door ze een ingewikkelde opdracht te geven die ze in een bepaalde tijd voor haar moesten afmaken. Vervolgens mocht de ene helft een halfuurtje in hun tuin gaan werken, de andere helft moest binnen gaan zitten lezen.

Van den Berg mat het gehalte van het stresshormoon cortisol bij de deelnemers – dat bleek bij allen te zijn afgenomen, maar aanzienlijk meer bij degenen die hadden getuinierd. Ook keek ze naar de stemming van de deelnemers, want die was door de stressopdracht behoorlijk slecht geweest.

Het binnen lezen bleek de stemming alleen maar te hebben verminderd, terwijl degenen die hadden getuinierd, de goede stemming van toen ze aan het onderzoek begonnen weer helemaal terug hadden.

Stekjes ruilen

‘Het mooie van tuinieren is dat het enerzijds een fijn moment voor jezelf betekent, maar óók contact tussen mensen kan bevorderen,’ zegt Van den Berg.

‘En dan met name de minder ingewikkelde vormen daarvan: mensen die tuinieren zijn vaker buiten en komen daardoor meer mensen tegen, en ruilen stekjes en planten met medetuiniers.

Of denk aan gemeenschapstuinen: het draait daar niet zozeer om intensieve relaties met anderen, maar het samen aan de tuin werken doet wel iets met mensen. Dat maakt minder eenzaam, gezonder en gelukkiger.’

Breinvakantie

Ook het contact met de natuur in onze tuin is gezond, blijkt keer op keer uit onderzoek. Waarschijnlijk komt dit doordat we er zelf onderdeel van zijn, zegt Van den Berg.

‘Daardoor houden we ervan. Als we een boom zien, herkennen we daarin onbewust de patronen die kenmerkend zijn voor de natuur. De vorm van een boom herhaalt zich bijvoorbeeld in de takken en in de zijtakken.

Dit soort patronen, fractalen geheten, zie je overal in de natuur. Ze werken rustgevend: onze ademhaling en hartslag worden kalmer. Dat geeft een positief gevoel, wat weer allerlei gunstige effecten heeft.’

Natuur geeft ons brein ook een beetje vakantie. Door de concentratie die we moeten opbrengen voor werk of studie, worden we “aandachtsmoe”. Van den Berg: ‘Het hersengebied waar onze gerichte aandacht zit, hoeft in de natuur even niks te doen en krijgt de gelegenheid om tot rust te komen. Maar ook “er helemaal uit zijn” en het feit dat de natuur geen eisen aan je stelt werken rustgevend.’

Naar de effecten van groen op ons mensen is veel studie gedaan. Uit een groot onderzoek in Wageningen bleek: hoe groener onze woonomgeving, hoe minder lichamelijke en psychische klachten we hebben.

En Zweeds onderzoek naar de relatie tussen stress en een balkon, binnentuin, volkstuin of eigen tuin hebben, toonde aan dat degenen zonder enig buitengroen 193 keer per jaar een pittig stressmoment ervaren, terwijl mensen met een grote eigen tuin dat slechts 65 keer hadden. Sociaal-economische factoren waren gecorrigeerd.

‘Zelfs als je mensen naar een filmpje van een tuin of bos laat kijken, voelen ze zich al beter,’ zegt omgevingspsycholoog Van den Berg. Dus degenen die een tuin een te arbeidsintensieve hobby vinden, kunnen net zo goed even een YouTube-filmpje over tuinieren kijken?

‘Nou, dat zou ik ook weer niet aanraden,’ reageert Van den Berg. ‘Dan kun je beter gaan wandelen in een bos of park. Dat heeft een sterker effect dan filmbeelden doordat je dan echt contact maakt met natuur. En het daglicht en de buitenlucht zijn ook goed voor je geest.’

Wat maakt tuinieren gezonder dan bijvoorbeeld wandelen, volgens Van den Berg? ‘Je zit met je handen in de aarde. Van alle vormen van in de natuur zijn, stimuleert tuinieren het meest al je zintuigen, op allerlei manieren.’ Het is een completere ervaring. ‘Het leert je ook nieuwe dingen, stimuleert je gevoel van competentie en geeft betekenis aan je leven doordat je je eigen paradijsje creëert.’

Onderzoekers van de Universiteit van Bristol ontdekten dat er zelfs een bacterie in tuinaarde zit, de mycobacterium vaccae, die het serotonineniveau in onze hersenen doet toenemen. Daardoor gaan we ons positiever en ontspannener voelen en helderder denken. Je inhaleert het al als je de aarde een beetje omwoelt.

Zeker proeven

Werkt het vertroetelen van een Albert Heijn-tomatenplantje ook stressverlagend? Jazeker, zegt Van den Berg: ‘Zodra je gaat tuinieren, al is het op je balkon met één plant, daalt het niveau van het stresshormoon cortisol al en verbetert je stemming. Je hoeft het ook niet lang te doen; de stemmingsverbetering treedt al na enkele minuten op, de cortisoldaling na twintig minuten.’

Maar tuinieren moet natuurlijk wel een beetje bij je passen. Van den Berg: ‘Je hebt ook mensen die juist gestrest raken van al dat snoeien, maaien en wieden; dan worden de heilzame effecten tenietgedaan.

Van den Berg wil iedereen die nog niet tuiniert en er niet a priori een hekel aan heeft, aanraden om er eens aan te proeven. ‘Echt hoor, ze lopen bij bosjes rond: mensen die nooit van zichzelf hadden gedacht dat ze zo veel plezier zouden hebben in het kweken van een simpele zonnebloem.’

Sue Stuart-Smith voegt daaraan toe: ‘Niet alle tuiniers zijn hetzelfde. De een vindt het heerlijk om zijn agressie bot te vieren met de snoeischaar, de ander wordt blij van het verzorgen van planten, mindful van onkruid wieden, creëert graag een bijzondere plek of krijgt een kick van het kweken van rode spruitjes. Het geweldige is dat een tuin in al die verschillende behoeften kan voorzien.’