Wat te doen bij keuzestress?

‘Dat grut van tegenwoordig, dat doet maar.’ Ik hoor het mijn moeder verzuchten, nadat ze zojuist een vriendin op de hoogte heeft gebracht van de recente capriolen van haar kinderen. De nadruk lag dit keer op de derde, die zich – amper terug van wereldreis – alweer op een nieuw avontuur heeft gestort. Dit keer in de vorm van een tweedehands Volkswagen-kampeerbus waarmee, zodra het weer kan, geroadtript gaat worden door Europa.

Ik ben die derde, de jongste – die met de bus. En hoewel de wereld aan mijn voeten ligt, voel ik dat diezelfde vrijheid me af en toe naar de keel grijpt, in de vorm van keuzestress. Natuurlijk kan ik niet wachten tot mijn eerste #homeiswhereyouparkit-avontuur. Maar tegelijkertijd weet ik ook dat dit soort escapades slechts een tijdelijke afleiding zijn voor het maken van keuzes in het ‘echte’ leven gemaakt moeten worden. Het leven ná de roadtrip.

Een greep uit het assortiment: wil ik een vrij, maar wispelturig freelance-bestaan, of toch liever een vaste baan? Wil ik gezellig blijven huren in de stad, of liever op zoek naar een wat ruimer koophuis in een rustige omgeving? En dan het kindervraagstuk: ja/nee/misschien? Af en toe betrap ik mezelf op de hoop dat het verlossende antwoord als een soort wonder tot mij komt, maar dat is nog nooit gebeurd. Daarnaast is er sprake van een vervelend bijeffect: hoe langer ik sommige keuzes uitstel, hoe prangender ze worden. De grote keuzemomenten hopen zich nu eenmaal op rond je dertigste, waardoor ik een soort piekdrukte in mijn hoofd ervaar.

Vergelijken met anderen

Gelukkig stelt Nienke Wijnants, psycholoog en loopbaanadviseur me gerust: ik ben niet de enige. Veel millennials zoals ik – geboren tussen 1980 en 2000 – lijden aan keuzestress. Doordat ze té veel willen (vermoeiend), of soms juist helemaal niet weten wat ze willen (nog vermoeiender), kunnen ze geen keuzes maken. Wijnants is auteur van het boek Twintigerstwijfels & dertigersdilemma’s, dat opnieuw is uitgegeven.

De belangrijkste reden voor de heruitgave: de steeds grotere rol van social media. Hierdoor worden we dagelijks geconfronteerd met de levens van anderen, die ook nog eens fantastisch lijken. We gebruiken social media als richtingaanwijzers voor de ‘juiste’ keuze. Maar of dit het makkelijker maakt? Volgens Wijnants niet: ‘Het vergelijken van onszelf met anderen die het schijnbaar beter voor elkaar hebben, versterkt de keuzestress alleen maar. Daarnaast houdt het de illusie in stand dat een perfect leven mogelijk is.’

Wijnants ontdekte de afgelopen jaren een patroon in de gesprekken die ze voerde met twintigers en dertigers. Het waren allemaal gedreven mensen die het liefst álles wilden en tegelijk niet goed wisten wát ze wilden. Ook hadden ze veel last van sociale vergelijking. Ze stelden zichzelf de vraag: ‘Is dit het nu?’ en kregen een burn-out of werden depressief. Wijnants: ‘Ik dacht: dit zijn jonge mensen met een midlifecrisis. Hoe kan dat?’

Om te begrijpen hoe dit in elkaar zat, deed ze onderzoek onder ruim twaalfhonderd 25- tot 35-jarigen. Wat bleek? De gemiddelde score op vragen die gingen over zingeving bleek te kunnen voorspellen wat de gemiddelde score was op de andere klachten waarmee twintigers en dertigers bij Wijnants aanklopten. Met andere woorden: hoe meer iemand aangaf bezig te zijn met zingevingskwesties (‘ik denk na over het nut van het leven’), hoe meer hij of zij in het dagelijks leven last bleek te hebben van keuzestress (‘een leven is te kort om alles te kunnen doen wat ik wil’) en sociale vergelijking (‘ik kijk naar leeftijdgenoten als graadmeter voor succes.’) Dat gold ook voor twijfel, ontevredenheid en fysieke en emotionele klachten. Sindsdien is Wijnants ervan overtuigd dat keuzestress zal blijven bestaan, zolang iemand niet eerst grondig nadenkt over wat zijn of haar leven zin geeft.

Existentiële twijfels

Goed, ik weet nu dat ik mijn bestaan als twijfelkont te danken heb aan het feit dat ik nog geen geruststellend antwoord heb gevonden op deze zingevingsvraag. En dat ik me bij deze zoektocht – tegen beter weten in – ook nog steeds om de tuin laat leiden door de succesverhalen op social media. Daarnaast zegt Wijnants dat ook mijn vrouw-zijn en een bovengemiddeld neurotische aanleg – twee factoren die ook nog eens met elkaar samenhangen – een rol zouden kunnen spelen bij het feit dat ik meer dan gemiddeld bezig ben met mijn existentiële twijfels. Ik probeer het niet eens te ontkennen.

De volgende vraag is dan: hoe kom ik af van keuzestress? Ik word meteen uit de droom geholpen: er bestaat niet zoiets als een quick fix voor existentiële twijfel. ‘Het zou toch te erg zijn als ik een recept uitschrijf voor het ideale leven?’ houdt Wijnants me voor. ‘Daarmee zou ik van een totale maakbaarheid van het leven uitgaan, wat sowieso een illusie is’. Wat beter werkt: de tijd nemen om na te gaan wat je echt belangrijk vindt in dit leven. Bijvoorbeeld door op een rijtje te zetten waar je goed in bent. Of je af te vragen hoe je op je tachtigste wil terugkijken op het leven dat je nu leeft. Je daarbij laten inspireren door anderen kan nog steeds. Open daarvoor niet je timeline, maar kijk naar de mensen om je heen die er – ondanks onvermijdelijke hobbels – toch iets moois van maken.

Keuzes maken kun je leren

Tot slot ziet Wijnants dat het millennials helpt om zichzelf de vraag te stellen: wat kan ik binnen mijn mogelijkheden doen om mijn leven zin te geven? Waardoor voel ik me nuttig? Daarbij is het volgens Wijnants goed je bewust te worden van je neiging om je te laten leiden door heersende normen en de verwachtingen van anderen. En dat is een proces dat tijd kost; een paar maanden tot een jaar is niet gek.

Bij keuzestress hulp inschakelen van een goede vriend of professional die de juiste vragen stelt, kan daarbij helpen. ‘Want als je eenmaal op het hoogste niveau weet wat je van je leven wilt maken, merk je vanzelf dat alle keuzes – klein en groot – makkelijker worden. Van welke smaak hagelslag tot welke partner nou eigenlijk bij je past. Je hebt namelijk voor jezelf een basisovertuiging gevormd – een soort mix van eigen principes – die je elke keer opnieuw als keuzehulp kunt inzetten.’ Dit betekent volgens Wijnants overigens niet dat je nooit meer zult twijfelen. ‘Maar wel dat je altijd de vrijheid hebt om – als het erop aankomt – een keuze te maken die bij jou past. Eentje waar jij gelukkig van wordt.’

Eerste hulp bij keuzestress

Bronnen o.a.: N. Wijnants, Twintigerstwijfels & dertigersdilemma’s. De belangrijkste loopbaan- en levensvragen van millennials, Prometheus, 2019 / N. Wijnants, Wie ben ik? En wat wil ik?, Prometheus, 2013 / I. D. Yalom, Staring at the sun. Overcoming the terror of death, Jossey-Bass, 2009.