Familie

Invloed van familie

Voor de een is familie als een warm bad, voor de ander een bron van verdriet en boosheid. Maar zeker is dat we niet ontkomen aan de invloed van onze familie. Het is zelfs heel lastig om het anders te doen dan je ouders, ook al wil je dat nog zo graag.

Wie streng is opgevoed, wordt vaak zelf ook een strenge ouder. Dat heeft te maken met de overdracht van hechtingspatronen, ofwel de manier waarop ouder en kind een duurzame relatie zijn aangegaan en dat zelf doorgeven.

Goedkeuring van je ouders

De relatie met familie is zo belangrijk, dat veel van de keuzes die we in de loop van ons leven maken min of meer gebaseerd zijn op de goedkeuring van onze ouders, al is dat niet altijd bewust. Denk aan welke studie we doen, welk beroep we kiezen, voor welke partner we gaan en waar we gaan wonen.

Deze zogenaamde verticale loyaliteit gaat heel ver. Zelfs als er sprake is van misbruik of mishandeling is het pijnlijk voor kinderen om hun ouders af te vallen.

Jeugdherinneringen

Het bijzondere is dat twee kinderen uit hetzelfde gezin totaal anders op hun jeugd kunnen terugkijken. Dat heeft deels te maken met dat broers en/of zussen nooit helemaal dezelfde aandacht en liefde krijgen – hoe hard ouders daar ook hun best voor doen.

Ook heeft onderzoek aangetoond dat onze jeugdherinneringen helemaal niet betrouwbaar zijn. Dus dat incidentje met die dronken tante op de verjaardag van oma, heeft misschien wel nooit plaatsgevonden…

Hechte relatie

In Nederland wonen we doorgaans niet met opa en oma onder één dak – hoewel er natuurlijk genoeg uitzonderingen zijn. Maar dat betekent zeker niet dat we onze ouders op leeftijd laten verpieteren; de familierelatie blijft hecht. Meer dan negentig procent van de ouderen heeft wekelijks contact met de kinderen.

Ook hebben ouderen regelmatig contact met hun broers of zussen: 75 procent heeft ten minste een keer in de maand contact.

Gezamenlijke geschiedenis

De relatie met onze broers en zussen mag dan minder bepalend zijn dan die met onze ouders, belangrijk is hij wel. Je hebt een gezamenlijke geschiedenis en zult voor altijd met elkaar verbonden blijven en dat maakt de band anders dan met vrienden. Het is heel fijn om het goed met ze te kunnen vinden en bij voorbeeld de zorg om ouder wordende ouders te kunnen delen.

Ruzie met je broer of zus

Helaas is een bloedband geen garantie dat je elkaar aardig vindt. Soms zijn broers en zussen elkaars tegenpolen, of lijken ze juist te veel op elkaar en dat kan botsen. Wat de relatie anders dan anders maakt, is dat je met elkaar concurreert om de liefde van je ouders, ook als je al lang en breed volwassen bent. Het idee dat de ander wellicht favoriet is bij pa of ma is heel pijnlijk.

Daarnaast zeg je makkelijker tegen elkaar waar het op staat dan bij tegen vrienden, juist door de onderlinge verbondenheid. Dat heeft tot gevolg dat je elkaar ook flink kunt kwetsen. Bovendien gedragen sommige broers en zussen zich af en toe gewoonweg onuitstaanbaar. Het zijn wat dat betreft net mensen.

Breken met je broer of  zus

Als het echt niet botert en er vervelende dingen zijn voorgevallen, kan dat een reden zijn om te breken met een broer of zus. Dat gebeurt nog best vaak: de schattingen zijn dat een kwart van de mensen een broer of zus heeft die hij niet meer ziet. Makkelijk is het niet, zeker omdat het een splijtzwam kan vormen voor het contact met je ouders en eventuele andere broers of zussen. Die voelen zich er vaak ’tussen staan’.

Moeder de vrouw

Geen vrouw is zo belangrijk als je moeder en dat geldt zeker als je een dochter bent. Met de moeder-dochterband is namelijk iets speciaal aan de hand, blijkt uit stapels psychologisch onderzoek. Ze is belangrijk voor het ontwikkelen van een eigen identiteit, voor het aangaan van gezonde relaties, een algeheel gevoel van welzijn en voor het zelfvertrouwen.

Ook voor moeders is de relatie met een dochter vaak hechter dan die met een zoon. Dochters vragen hun moeder om wijze raad, huilen bij ze uit en zijn mantelzorger als mama oud en breekbaar wordt.

Oud zeer

Dit alles heeft ook een keerzijde: want als de band tussen moeder en dochter niet goed is of verstoord raakt, dan heeft dat een negatieve invloed op het geluksgevoel van beiden. En juist omdat de rol van moeders zo belangrijk is, kunnen oud zeer of onuitgesproken wrijvingen, bijvoorbeeld over hoe je je leven leidt of je kinderen opvoedt, volwassen dochters flink dwars zitten.

Hoe kun je zo’n negatief patroon doorbreken? Op een goede manier het gesprek aangaan, kan veel verhelderen en de band flink verbeteren. Dat is zeker niet makkelijk, want het is wel je moeder. Je bent loyaal aan haar en wilt haar geen pijn doen. Toch is het meestal helend om het gesprek aan te gaan.

Geen onvoorwaardelijke liefde

Sommige moeders zijn niet in staat tot onvoorwaardelijke liefde – meestal door hun eigen geschiedenis – en daar lijden dochters  het meest onder. Er zijn vijf typen moeders die niet op een gezonde manier van hun dochters kunnen houden: de sterk narcistische moeder, de verstikkende moeder, de controlfreak, de moeder die zelf een moeder nodig heeft en de moeder die verwaarloost, in de steek laat of mishandelt.

Vaak is er jaren therapie nodig om de krassen op je ziel iets minder diep te maken als je de pech had bij zo’n moeder op te groeien.

Dysfunctionele families

Er zijn allerlei soorten dysfunctionele families. Het kan hierbij om heel ernstige dingen gaan, zoals incest of mishandeling, waardoor kinderen zwaar getraumatiseerd raken. Maar ook als ouders vroeger geen grenzen aangaven, depressief of verslaafd waren, dan houd je daar levenslang last van.

Wat het extra moeilijk maakt, is dat het not done is om de vuile was buiten te hangen, om je familie zwart te maken. Daardoor lopen veel mensen met familiegeheimen rond.

Familieruzie

Ruzie met een ouder, broer of zus en echt gebrouilleerd raken, gaat niemand in de koude kleren zitten. Zelfs als het in de eerste instantie als een opluchting voelt, blijft een ruzie binnen de familie een heet hangijzer. ‘Je kunt het contact wel verbreken,’ zegt familie-expert Else-Marie van den Eerenbeemt, ‘maar je blijft toch verbonden. De paradox van de liefde, noem ik dat.’

De expert vertelt dat zelfs mensen die zeggen dat ze niets meer met hun ouders te maken willen hebben, er toch weer staan als het erop aankomt. Als een familielid belt met de mededeling dat hun moeder ernstig ziek is, raakt het ze toch meer dan ze dachten.’ Hoe boos je ook bent: je familie blijft je familie.’

Mantelzorg: soms te zwaar

Als ouders ouder worden, draaien de rollen om: ineens hebben ze ons harder nodig dan wij hen. Kinderen die een goede band hebben met hun ouders, vinden het vaak juist fijn om er voor hen te kunnen zijn. Maar mantelzorg valt vaak wel zwaar, zeker in combinatie met werk en eigen gezin. En al helemaal als ouders ver weg wonen of te veel gaan claimen.

Ouders die een claim op je leggen en je een schuldgevoel bezorgen, jaloezie en rivaliteit tussen broers en zussen, gedoe om de erfenis: allemaal reden om met elkaar in het onmin te raken. De hamvraag hierbij is natuurlijk: hoe los je familieproblemen het beste op?

Probeer te praten

Jouw kant van het verhaal vertellen, rustig uitleggen waar de pijn zit of hoe je het contact wel zou willen, werkt eigenlijk altijd het beste om de lucht te klaren. Probeer het zoveel mogelijk bij jezelf te houden en de ander zo min mogelijk te beschuldigen.

Willen je ouders jou bijvoorbeeld vaker zien dan andersom en claimen ze je te veel, dan is kun je daar volgens psycholoog René Diekstra maar het beste duidelijk over zijn. ‘Soms kun je je ouders alleen maar in een bepaalde dosering verdragen. Dat is niet erg, het omgekeerde komt ook voor, en het kan tevens gelden voor sommige vrienden. Je zou dat een keer helder kunnen uitleggen: vader, moeder, ik vind het leuk dat je komt, maar tot zover en niet meer.’

Bij jezelf beginnen

Een andere manier is om te zien of je iets aan je onvrede of boosheid kunt doen. Bezorgen je ouders je een schuldgevoel, dan helpt het om telkens als dat opspeelt tegen jezelf te zeggen: stop, ik doe genoeg, ik ben een attente, behulpzame dochter.

Vind je juist dat je zo weinig hoort van familieleden, bel dan zelf vaker en toon belangstelling. Dan komt het contact maar meer van jouw kant, dat is beter dan je verongelijkt of verdrietig voelen. Relaties hoeven niet altijd 100 procent in balans te zijn.

Bonusfamilie

Je hebt geen bloedband of gedeelde geschiedenis, maar toch heb je er met je schoonouders een familie bij. En dat kan een echte verrijking van je leven zijn.

Maar al het niet botert, is dat flink lastig. Je zit namelijk toch met elkaar opgescheept. En daar zit ‘m de crux: de verwachting is dat je elkaar behandelt als familie, terwijl je dat niet bent. Soms is de liefde voor een persoon (jouw partner, hun kind) het enige wat je deelt.

Tegelijkertijd hoor je wel geregeld bij elkaar op bezoek te gaan, vier je de feestdagen samen en moet je elkaar bijstaan in moeilijke tijden. Dat kan leiden tot fricties. Zeker tussen schoonmoeders en schoondochters.

Jaloezie of irreële verwachtingen

Soms speelt jaloezie een rol bij de schoonouders: je hebt hun lieve kleine meid of fijne zoon weggekaapt. Ook kan het zijn dat er verwachtingen spelen die de ander niet kan of wil waarmaken.

Bijvoorbeeld als je schoonvader verwacht dat je meehelpt met allerhande onderhoud, terwijl je een hekel hebt aan klussen. Of als je schoonmoeder  vindt dat je huis niet schoon genoeg is, als ze aanmerkingen heeft op je uiterlijk of op hoe je de kinderen opvoedt.

Zwagers en schoonzussen

En dan loop je ook nog eens bij elke familiegelegenheid je zwagers en schoonzussen tegen het lijf. Dat kan een feest zijn, maar ook een kwelling. Is dat laatste het geval? Ga dan tijdens een familiefeest aan de andere kant van de ruimte zitten en zorg ervoor dat je je broer of zus (ook) individueel ziet. Want het is pas echt dramatisch als ook die band verstoord raakt.

Breken met je schoonouders

Het contact verbreken met schoonouders is bijna net zo ingewikkeld en ongewenst als met je eigen familie. Het zijn immers de ouders van je partner. Zeker als je kinderen hebt, is het belangrijk om de band met je schoonouders zo goed mogelijk te houden. Je gunt je kinderen immers een leuk contact met hun opa en oma.

Wat je wel kunt doen, is niet meer bij elke gelegenheid mee gaan, maar alleen bij belangrijke dingen. Denk aan de verjaardag van je schoonvader of -moeder en misschien om het jaar met kerst. Geef je partner en kinderen wel alle ruimte om zo vaak als ze willen contact te hebben met hun (groot)ouders.

Familiegeschiedenis

De geschiedenis van een familie speelt vaak (bewust of onbewust) een rol in het leven van de individuele familieleden. Dragen je (groot)ouders bijvoorbeeld littekens van de Tweede Wereldoorlog met zich mee, dan geven ze deze trauma’s in zekere zin aan je door. Maar ook lichtere dingen, zoals heel vrijgevochten of juist streng opgevoed zijn,  beïnvloeden je levensloop.

Duik in het verleden

Als je bepaalde feiten niet of nauwelijks kent en niet begrijpt waar bepaalde gedragingen, tradities of gewoontes vandaan komen, kan het zinvol en boeiend zijn om daar eens echt in te duiken. Dat helpt je ook om je waar nodig te bevrijden van bepaalde verwachtingen of last uit het verleden.

Teken je genogram

Je kunt daar ook zelf mee aan de slag gaan door je familiefeiten te noteren in een zogenaamd genogram. Een genogram ziet eruit als een stamboom, maar bevat bovendien allerlei persoonlijke gegevens.

Zo’n psychologisch familieonderzoek geeft je vaak verrassende inzichten over jezelf. Het genogram is een oefening uit de contextuele therapie – een therapievorm die gericht is op het herkennen en loslaten van belemmerende patronen.  

Meer leren over (ongewenste) patronen en het doorbreken daarvan? In de training Laat familiepatronen los – maak je eigen keuzes van Psychologie Academy, in samenwerking met contextueel therapeut Gerrie Reijersen van Buuren, leer je hoe je dat doet.